Bartłomiej Kluska – „Automaty liczą. Komputery PRL” – recenzja i ocena

Książkę Bartłomieja Kluski Automaty liczą. Komputery PRL można potraktować jako solidny początek dłuższej opowieści, zalążek czegoś, co ma szanse stać się informatycznym i technologicznym kompendium. Historia polskich komputerów rozpoczyna się, nieco przewrotnie, w Stanach Zjednoczonych – czyli tam, gdzie swój początek miał ENIAC, maszyna budowana w latach czterdziestych na Uniwersytecie Pensylwanii z myślą o usprawnieniu obliczeń wojskowych. Jak dowiadujemy się z książki:

ENIAC szokował już swoimi gigantycznymi rozmiarami (9 na 15 metrów elektroniki), wagą (30 ton), a także niespotykaną niezawodnością. Maszyna zbudowana z 18 tysięcy lamp elektronowych (jak słusznie przypominał „Vadimus”, dobrej klasy radio wykorzystujące 10 lamp, najnowocześniejszy zaś nadajnik radarowy – 400) potrafiła działać bez żadnych usterek nawet przez trzy dni! O wyjątkowości ENIAC-a stanowiły jednak przede wszystkim jego zdolności rachunkowe – mógł wykonywać do 5000 dodawań na sekundę.

Stany Zjednoczone, stanowiące punkt wyjścia do opowieści o budowie pierwszych maszyn liczących i prototypów współczesnych komputerów w okresie PRL, pojawiają się na łamach książki niejednokrotnie. Uzmysławia to jedynie, jak duża przepaść technologiczna i gospodarcza dzieliła USA i Polskę po zakończeniu II wojny światowej.

Dużym atutem książki jest precyzja przekazu i selekcja informacji. Autor ściśle trzyma się wyznaczonego planu i wytyczonych tematów, nie czyni obszernych dygresji, które w książkach popularnonaukowych bardzo często zakłócają właściwą opowieść i wprowadzają zbędne zamieszanie, wytrącając czytelnika z głównego wątku. Z drugiej jednak strony, Kluska sprawnie „przemyca” w swojej opowieści skrótowe informacje i wzmianki na temat trudnego okresu, jaki przechodziła powojenna gospodarka i polityka – co oczywiście znalazło swoje odbicie także w sferze nauki i techniki.

Bartłomiej Kluska zmierzył się z zadaniem niełatwym. Przedstawienie historii polskiej komputeryzacji w czasach PRL z pewnością nastręczyło autorowi wielu problemów, jednak w efekcie końcowym książka budzi pewien niedosyt. Niewielkich rozmiarów publikacja (o równie niewielkiej ilości stron) jest adresowana zarówno do specjalistów, jak i laików, którzy dopiero zaczęli zgłębiać temat lub traktują historię komputeryzacji jedynie jako osobliwą ciekawostkę. Bardzo trudno w takim przypadku osiągnąć kompromis, wydaje się on niemal niemożliwy – i choć autor książki starał się zachować pozory „jasności” przekazu przy jednoczesnym fachowym i eksperckim języku, nie zdołał on uniknąć pułapek, jakie czekają na pisarza podczas kierowania książki do tak dużej i niejednorodnej publiczności.

Odbiorców zaznajomionych z tematem, specjalistów w swej dziedzinie, na pewno uderzy pobieżne potraktowanie pewnych wątków, laicy natomiast będą odczuwali niezrozumienie wobec wybranych zagadnień. W krótkim odautorskim słowie zamieszczonym na końcu publikacji możemy dowiedzieć się, że Kluska zdaje sobie sprawę z owych trudności – problem mogłyby rozwiązać obszerniejsze przypisy, których w książce niestety brak. Stanowiłyby one wyjaśnienie dla osób, które nie do końca rozumieją skomplikowane aspekty środowiska komputerowego, podnosząc jednocześnie walory merytoryczne publikacji i odsyłając czytelników-specjalistów do szerszego kontekstu. Przypisy – jak się okazuje na samym końcu – są, lecz znajdują się na stronie internetowej autora. Nie jest to jednak zbyt dobre rozwiązanie…

Książkę uzupełnia kilka czarno-białych fotografii, które pozwalają zobrazować to, o czym opowiada autor. Nawet najdokładniejszy opis skomplikowanych maszyn liczących nie da wyobrażenia tego, czym urządzenia te naprawdę były.

Automaty liczą to dobra lektura dla wszystkich tych, którzy nie są fachowo związani ze środowiskiem informatycznym i komputerowym, a jedynie ciekawość i chęć posiadania ogólnej wiedzy w tym temacie skłoniła ich po sięgnięcie po publikację Bartłomieja Kluski. Może to być książka „pierwszego kontaktu”, dająca zarys problemu i stanowiąca zaczątek pasjonującej dyskusji.

Zobacz też:

• 50 lat polskich komputerów. Historia romantyczna (cz.1; cz. 2);
• Piotr Mańkowski – „Cyfrowe marzenia. Historia gier komputerowych i wideo”;
• Inne nasze recenzje poświęcone historii techniki.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska