Bart van Es – „Dziewczynka z wycinanki. Opowieść o wojnie, przetrwaniu i rodzinie” – recenzja i ocena
Bart van Es – „Dziewczynka z wycinanki. Opowieść o wojnie, przetrwaniu i rodzinie” – recenzja i ocena
Bart van Es to brytyjski krytyk literatury i pisarz urodzony w Holandii, którego dziadkowie podczas II wojny światowej uratowali żydowską dziewczynkę, przyjmując ją na wychowanie. Wydawać by się mogło, że takie doświadczenia zwiążą ich losy na całe życie, jednak po wojnie kontakty systematycznie się psuły, aż uległy całkowitemu zerwaniu. Autor postanawia spotkać się z Lien po wielu latach, aby rozwikłać rodzinną tajemnicę i opowiedzieć jej historię w książce „Dziewczynka z wycinanki. Opowieść o wojnie, przetrwaniu i rodzinie”.
Główna bohaterka książki to Żydówka pochodzącą z Hagi. Poznajemy ją w chwili, gdy zaczyna opowiadać o swoich losach. Zgadza się na powstanie książki i pokazuje Bartowi przechowywane przez dziesięciolecia pamiątki z czasów wojny. Wśród nich znajduje się mały album wypełniony zapiskami jej bliskich i przyjaciół, zdjęciami oraz obrazkami, który stał się inspiracją dla autora i nadał tok opowieści. Właściwa historia Lien rozpoczyna się w 1942 r., kiedy dla własnego bezpieczeństwa została oddana do rodziny van Es. Nie dane jej jednak było zostać tam dłużej, kolejne miesiące i lata to ucieczki i przenosiny w nowe miejsca, do nowych ludzi. Dzięki pomocy udało jej się przeżyć wojnę jako jednej z nielicznych osób ze swojej rodziny. Wojenny etap życia odtwarzany jest głównie ze wspomnień Lien, uzupełnianych o informacje z archiwów. Bart van Es odnajduje miejsca, w których mieszkała i podczas wizji lokalnych stara się zrozumieć ówczesną sytuację nie tylko Żydów, ale także osób, które decydowały się ryzykować życiem, aby im pomóc.
Wątki biograficzne przeplatają się z ukazaniem przez autora szerszej perspektywy opisanych wydarzeń, zwłaszcza w kontekście ukrywania dzieci żydowskich. Otrzymujemy informacje o czołowych postaciach zaangażowanych w pomoc, realiach życia Żydów podczas okupacji, deportacjach do obozów. Wszystko to pomaga w zrozumieniu tragicznego położenia Lien i stu tysięcy holenderskich Żydów, z których końca wojny dożyli nieliczni. Wyjaśniając powody tej sytuacji, autor wskazuje niechlubne karty z historii kraju, czynny udział wielu Holendrów w prześladowaniach Żydów i kolaboracji. Zyskujemy dzięki temu pełny obraz historii, w której bohaterami są nie tylko szlachetne jednostki, które przyczyniły się do ocalenia setek ludzi, ale też ci, przez których tracili oni życie.
Osobiste zaangażowanie autora wynikające z chęci rozwikłania niejasnych wątków z historii własnej rodziny jest wielkim atutem książki. Dzięki temu nie jest to tylko relacja z wojennych losów żydowskiej dziewczynki, ale niosąca duży ładunek emocjonalny historia wstrząsających doświadczeń i traum. Wszystkie one rzutowały na losy Lien i sprawiły, że niemożliwe do osiągnięcia było wzajemne zrozumienie miedzy nią a rodziną van Es. Otwarcie bohaterki w rozmowie pozwala na poznanie jej przemyśleń i wrażeń związanych ze śmiercią rodziców, przyjęciem do nowej rodziny czy radzeniu sobie z przeszłością w dorosłym życiu.
Elementem bardzo ciekawym w książce są obserwacje autora, który podróżując, poznając historię Lien i przyglądając się życiu współczesnej Holandii, snuje rozważania na temat tego kraju, jego obywateli. Zastanawia się, jak kraj jego przodków zmienił się od czasów wojny i jakie można znaleźć paralele między tamtymi czasami a współczesnością. Ten reportażowy rys opowieści stawia pytania o diagnozę dzisiejszego społeczeństwa i problemy, z jakimi mierzy się dzisiejsza Europa. Wartościowe są tu komentarze i spostrzeżenia autora, które zmuszają czytelnika do refleksji.
Książek historycznych na temat Holocaustu, biografii, wspomnień, i relacji powstało, i nadal powstaje, mnóstwo. Bart van Es w swojej „Dziewczynce z wycinanki” prezentuje osobistą historię, nie zapominając o ukazaniu szerszej perspektywy historycznej w oparciu o archiwa i źródła. Na pewno jest to bardzo ciekawe podejście do zagadnienia indywidualnych doświadczeń wojennych i ich konsekwencji dla kolejnych pokoleń. Serdecznie polecam!
