Balázs Ablonczy – „Pál Teleki (1879–1941)” – recenzja i ocena
Balázs Ablonczy – „Pál Teleki (1879–1941)” – recenzja i ocena
Balázs Ablonczy stworzył biografię wiernie oddającą złożoność charakteru i osobowości Pála Teleki. Udała mu się również dużo trudniejsza sztuka – polskie tłumaczenie biografii węgierskiego polityka to lektura inspirująca również dla czytelników nad Wisłą. W swojej najnowszej książce, autor wiernie odsłania kolejne wątki z życia Pala Telekiego – jednego z najbardziej znaczących polityków w historii nowoczesnych Węgier. Robi to przy tym wyjątkowo sprawnie, zręcznie dawkując informacje z różnych obszarów życia i aktywności swojego bohatera. Dzięki temu możemy poznać Telekiego nie tylko w roli inteligentnego polityka, ale również wybitnego naukowca, dyplomaty, stratega, ale również zapalonego ideologa i wychowawcy.
Na szczególną uwagę zasługuje niewątpliwie podjęta przez autora próba wniknięcia w skomplikowaną osobowość Telekiego. Mimo iż nie krył się ze swoimi wątpliwościami co do tego, „czego właściwie można dowiedzieć się o obawach, uczuciach, bolączkach i motywach człowieka nieżyjącego od dekad”, udało mu się nakreślić sylwetkę Telekiego w całej złożoności, a także podjąć próbę zrozumienia jego motywacji oraz działań, także tych budzących sporo kontrowersji. Zgodnie z tym zamierzeniem, na kartach książki Ablonczy’ego możemy zauważyć ogromny zapał i pasję adepta nauk geograficznych, sięgającego coraz wyżej i śmielej po kolejne szczeble naukowej kariery. Z drugiej strony autor kontrastuje ów obraz z opisem częstych stanów depresyjnych bohatera, podważającego swoje umiejętności i kompetencje w ukochanej dziedzinie.
Raz Ablonczy przywołuje wesołego, niestroniącego od żartów optymistę, aby za chwilę zderzyć ów portret z obrazem człowieka porywczego, zawziętego, a także – popadającego w melancholię i załamania nerwowe. Wreszcie poznajemy Telekiego jako osobę, która choć wątłego zdrowia – prowadzi niezwykle aktywne życie – nie tylko poprzez członkostwo w niezliczonych organizacjach, ale i częste wyjazdy zagraniczne. Jak więc widać, postać Telekiego zdecydowanie wymyka się jednoznacznej ocenie. Jednocześnie jednak owa złożoność sprawia, że sylwetka ta jest tak interesująca.
W Polsce postać dwukrotnego premiera Węgier pojawia się najczęściej w kontekście propolskiej orientacji jego rządów. Również i nad tym zagadnieniem Balázs Ablonczy pochyla się w swoim opracowaniu. Przywołując najważniejsze wydarzenia ze wspólnej historii obu krajów, autor wnikliwie analizuje kształt stosunków polsko-węgierskich w XX wieku. Stąd też w recenzowanej pracy możemy przeczytać o dostawach broni, udzielonych przez rząd z Budapesztu Wojsku Polskiemu, walczącemu z Armią Czerwoną, o hojnym przyjęciu polskich uchodźców po agresji z września 1939 r. czy o utworzeniu w węgierskim Balatonboglár jedynej szkoły średniej, nauczającej oficjalnie w języku polskim. Autor szczegółowo przybliża też nieco mniej znany epizod z historii wzajemnych relacji, jakim był udział Telekiego w jamboree polskiego harcerstwa w Spale w 1935 r. oraz liczne wizyty premiera w Polsce.
Oddając w ręce czytelników biografię węgierskiego polityka, Ablonczy zastrzegł, iż pragnie uniknąć pisania hagiografii i przedstawiania swojej postaci w jednostronnym, wyidealizowanym świetle. Tę też konsekwencję udało mu się utrzymać. Teleki jawi się wprawdzie jako zdolny strateg i wybitny naukowiec, to jednak Balázs Ablonczy nie omieszkał również wspomnieć o nieco mniej chlubnych kartach w życiorysie polityka. Do takich należy zaliczyć chociażby przywrócenie kary chłosty czy osobliwy, wyraźnie antysemicki kurs jego polityki. Nie próbując wybielać Telekiego czy zaprzeczać jego antyżydowskiemu ustawodawstwu, autor stara się jednak ukazać czytelnikowi motywy, stojące za takim podejściem postaci oraz chociaż w części zrozumieć tok jego postępowania. Z równą rzetelnością autor rozprawia się także z mitami, obrosłymi wokół postaci Telekiego, w tym z największym – dotyczącym okoliczności jego śmierci.
Dużą wartością książki Ablonczego, wydanej nakładem Instytut Pamięci Narodowej, jest niewątpliwie bogata bibliografia. Aby wiernie opisać życie węgierskiego polityka, autor sięgnął po szereg opracowań i źródeł archiwalnych, popierając wysuwane przez siebie tezy specjalistycznymi argumentami z zakresu chociażby psychologii czy geografii. Do tego dość szczegółowo zakreślił klimat epoki, co rzuca dodatkowe światło na bohatera oraz sprawia, że biografia przekształca się tu w solidne opracowanie na temat węgierskiej perspektywy na sytuację geopolityczną Europy stojącej w obliczu kolejnego światowego konfliktu. Przystępny język i styl, mapy, obrazujące opisywane zagadnienia (w końcu bohaterem biografii jest, jak już wspominałam, geograf) – to wszystko sprawia, że książka Balázsa Ablonczego stanowi obowiązkową pozycję na liście zarówno znawców Telekiego, jak i osób chcących dopiero zapoznać się z tą niezwykłą postacią.
