Artur Pawlicki – „Procesy osób oskarżonych o popełnienie zbrodni niemieckich w Kraju Warty...”, t. 1 i 2 – recenzja i ocena
Artur Pawlicki – „Procesy osób oskarżonych o popełnienie zbrodni niemieckich w Kraju Warty przed polskimi sądami specjalnymi w latach 1945-1946”, t. 1 i 2 – recenzja i ocena
Chociaż od zakończenia II wojny światowej minęło już 75 lat, to jednak ten największy konflikt w dziejach wciąż skrywa mnóstwo tajemnic. Wiele kwestii wymaga nie tylko dogłębnego zbadania i opracowania, ale również rozpropagowania wśród osób słabo orientujących się w tej tematyce. Nakładem Instytutu Pamięci Narodowej ukazało się niedawno monumentalne, dwutomowe opracowanie pod tytułem „Procesy osób oskarżonych o popełnienie zbrodni niemieckich w Kraju Warty przed polskimi sądami specjalnymi w latach 1945-1946”. Jej autorem jest Artur Pawlicki. Pozycja ta ukazała się w ramach Studiów i Materiałów Poznańskiego IPN i została sfinansowana w ramach projektu badań nad terrorem okupacyjnym na ziemiach polskich w latach 1939-1945.
Już pierwszy kontakt z publikacją ujawnia dość interesującą rzecz. Otóż na okładkach obu tomów widoczne są składy sędziowskie. Przed nimi na stole stoi krucyfiks. Pamiętajmy, że w początkach swego istnienia władza ludowa tolerowała jeszcze symbole religijne i publiczne przejawy kultu. Pierwszy tom liczy 440 stron i składa się z pięciu rozdziałów i trzech aneksów. Pawlicki wprowadza czytelnika w problematykę polityki niemieckiej władzy okupacyjnej na ziemiach polskich. Charakteryzuje przy tym politykę niemiecką wobec ludności polskiej i żydowskiej w Kraju Warty. Wychodząc z tego zagadnienia, omawia proces kształtowania się podstaw prawnych dla osądzenia zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości a także procesy prowadzone przeciwko zbrodniarzom działającym na tym terenie. Pawlicki, co warto podkreślić, analizując funkcjonowanie tego regionu administracyjnego III Rzeszy, obala pogląd o „mniejszej brutalności” aparatu policyjnego i żołnierzy Wehrmachtu w porównaniu z formacjami SS i SA. Autor zauważa również, że wymiarowi sprawiedliwości udało się osądzić głównie zbrodniarzy „mniejszego kalibru”. Główni decydenci bowiem zdołali zbiec na Zachód. Pawlicki śledzi też losy skazanych na więzienie oraz podaje, kiedy wyszli na wolność.
Ostatni rozdział omawia proces Arthura Greisera, osławionego namiestnika Kraju Warty, aż po jego egzekucję. Zdaniem autora – ze względu na znaczenie oskarżonego – możemy wręcz mówić w tym przypadku o polskiej Norymberdze. Proces został przeprowadzony z całą dokładnością. Zaangażowano najwybitniejszych polskich prawników – profesorów wielu uczelni specjalizujących się w poszczególnych gałęziach prawa. Oskarżonemu przydzielono dwóch znamienitych obrońców, aby uniknąć wszelkich zarzutów o jednostronność procesu. Rozprawą żyła nie tylko cała Wielkopolska, ale i cały kraj. Władca Kraju Warty Arthur Greiser został uznany winnym i skazany na śmierć.
Uzupełnieniem tomu pierwszego są jest kilka obszernych aneksów, w postaci map, tekstów źródłowych i tabel podsumowujących orzecznictwo specjalnych sądów karnych wobec osób oskarżonych o popełnienie zbrodni niemieckich w poszczególnych powiatach Kraju Warty.
Drugi tom, większy objętościowo, liczy ponad 800 stron. Pawlicki dokonuje tutaj szczegółowego zestawienia biogramów osób oskarżonych o dokonanie zbrodni według poszczególnych rejencji oraz powiatów. Autor ograniczył się tutaj do przywołania jedynie tych funkcji i stanowisk, które były związane z realizacją zbrodniczej polityki wobec miejscowej ludności. Dane te są jednak niepełne, gdyż – co zauważa sam Pawlicki – wielu oskarżonych starało się ukrywać informacje o swojej przynależności do formacji militarnych, paramilitarnych i politycznych. Ze względu na ogromną liczbę oskarżonych, zabrakło miejsca na prześledzenie powojennych losów przynajmniej najważniejszych zbrodniarzy, którzy uniknęli kary śmierci. Nie jest to oczywiście temat recenzowanej książki, lecz czytelników zapewne zainteresowałoby to, czym zajmowali się po powrocie do Niemiec.
Ze względu na typowo naukowy charakter publikacji, ciężko polecić ją osobom poszukującym kompendium wiedzy na temat okupacji ziem polskich przez III Rzeszę. Warto jednak zaznaczyć, że obszerne i wyczerpujące studium autorstwa Artura Pawlickiego wpisuje się w naukową dyskusję na temat rozliczenia zbrodni niemieckich w czasie II wojny światowej. Praca ta powinna stać się inspiracją dla kolejnych naukowych opracowań poświęconych barbarzyńskiej polityce III Rzeszy na okupowanych terenach.
