Agnieszka Pietrzak - „Główny Zarząd Informacji wobec oflagowców 1949-1956” – recenzja i ocena

Autorka recenzowanej pozycji, Agnieszka Pietrzak, jest doktorem historii, absolwentką Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Obszarem jej pracy badawczej są organy bezpieczeństwa państwowego w czasach stalinowskich. Dotychczas jej praca zaowocowała dwoma pozycjami. Pierwsza to „Żołnierze Batalionu Armii Krajowej „Zośka” represjonowani w latach 1944-1956”, natomiast druga to właśnie „Główny Zarząd Informacji wobec oflagowców 1949-1956”, którego recenzję właśnie mam przyjemność państwu zaprezentować.

„Informacja na…”

Książka składa się z trzech zasadniczych części. Pierwsza stanowi wprowadzenie, w którym czytelnikowi przedstawione zostają wszystkie informacje o charakterze podstawowym. W dwóch rozdziałach poznajemy dwa najważniejsze elementy składowe, czyli Informację Wojskową i Oflagi. Daje to dość miejsca, byśmy dokładnie poznali zarówno Informację Wojskową, jej genezę, strukturę, zasady działania i zadania, jak i to, co wiedziała ona o Oflagach.

Część druga, to pokrótce przedstawione perypetie polskich oficerów w okresie od wyzwolenia do powrotu do kraju. Poruszone są tu zarówno kwestia walki politycznej, jak i ogólnego zagadnienia repatriacji, a także stosunku, jaki mieli do niej żołnierze.

Część trzecia jest najbardziej obszerna. W tej zasadniczej część książki przeanalizowane zostały działania GZI wobec oflagowców oraz rola, jaką Informacja Wojskowa odegrała w sprawie „spisku w wojsku” i procesie generałów Tatara, Utnika i Nowickiego.

Pierwszą fundamentalną zaletą książki jest właśnie część otwierająca, w której czytelnikowi po kolei i dokładnie zaprezentowano główne osoby dramatu. Choćby nawet czytelnik nie miał większego pojęcia, na czym polega pobyt w obozie jenieckim, otrzyma dokładną i wyczerpującą informację, włącznie z zaprezentowaniem podstawowych umów międzynarodowych dotyczących jeńców i procedury brania do niewoli. Podobnie z GZI, na temat którego otrzymujemy krótki, ale treściwy i przejrzysty wykład. Dzięki bardzo starannemu podejściu do tematu nawet zupełny laik zostanie dobrze poinformowany, o czym właściwie czyta.

Uwagę zwraca także baza źródłowa. Autorka korzysta z rozlicznych wspomnień, raportów, druków i sprawozdań, starannie i przejrzyście dokumentując kolejne podawane wiadomości. Praktycznie przy każdej informacji dostajemy wskazówkę, skąd ona pochodzi. Ilość przypisów może się chwilami wydawać wręcz przytłaczająca, kiedy to na stronę książki przypada czasem ponad pół strony przypisów. W gruncie rzeczy jest to jednak nie do uniknięcia i choć osoba niewprawna może się w tym czasem pogubić, z pewnością nie sposób uznać tego za wadę.

Pozycja niestety obarczona jest też pewną wadą, jest mianowicie zdecydowanie za krótka i przesadnie zwarta. Na jej podstawie trudno jest wyrobić sobie ogólny obraz działań podejmowanych przez GZI względem polskich jeńców, ponieważ brak w niej gruntownego podsumowania. Autorka podaje wiele bardzo interesujących i wiele wnoszących przykładów, które dobrze ilustrują działania Informacji Wojskowej, ostatecznie rezygnuje jednak z zaprezentowania ich całościowego ujęcia. Ponownie zaznaczyć można, że osoba znająca się na temacie może zapewne uporać się z tym mankamentem. Obawiam się jednak, że niewiele osób ma szerszą wiedzę o działaniach, którymi objęci byli oflagowcy. Ilustracje, które zaprezentowano w książce, sprawiają wrażenie dość przypadkowych i nie zazębiają się. Trudno jednak orzec, czy jest to kwestia braku źródeł, czy jej zaniedbania.

Książkę zamyka obfitość aneksów. Od ilustracji, np. zdjęć nagrobków, poprzez przykładowe fotokopie umów międzynarodowych, opinii i charakterystyk służbowych, kończąc na fragmencie tekstu konwencji haskiej dotyczącej jeńców wojennych. Są one dobrze dobrane i poszerzają perspektywę, którą dysponuje czytelnik, choć może akurat dokument dotyczący organizacji Polskich Sądów Wojskowych we Francji wydaje mi się w tym zbiorze pewną przesadą.

Strona techniczna

Książka wydana jest bardzo starannie, w twardej, wytrzymałej oprawie ze zszywanymi i klejonymi stronami. Dobry papier i wyraźna czcionka gwarantują przejrzystość tekstu, który dzięki temu czyta się łatwo. Jakość kopii materiałów archiwalnych jest na tyle dobra, na ile pozwala na to specyfika tej formy wydawania źródeł.

Podsumowanie

„Główny Zarząd Informacji wobec oflagowców 1949-1956” pozostawia pewien niedosyt. Z jednej strony staranność i dokładność Autorki budzi ogromne uznanie. Język przez nią stosowany jest jasny i klarowny, nie ma problemu ze zrozumieniem o czym jest mowa w danym momencie. Z drugiej strony rzuca się w oczy brak podsumowania i pewnych wniosków uogólniających, o czym zresztą już pisałem. Trzeba jednak mieć na uwadze, że jest to jedyna pozycja, traktująca o tym temacie. Na tą chwilę jedynie z książki Agnieszki Pietrzak można dowiedzieć się czegokolwiek bliżej w tej materii, trudno jest więc ocenić, na ile wspomniane wady wynikają z niedopracowania, a na ile z braków źródłowych. Z czystym sumieniem polecam więc książkę wszystkim zainteresowanym zarówno działalnością GZI, jak i losami polskich jeńców, a także osobom interesującym się wczesnym okresem PRL i II Wojną Światową.

Redakcja: Michał Przeperski