Adam Hlebowicz – „Zostali na Wschodzie. Słownik inteligencji polskiej w ZSRS 1945–1991” – recenzja i ocena
Adam Hlebowicz – „Zostali na Wschodzie. Słownik inteligencji polskiej w ZSRS 1945–1991” – recenzja i ocena
Książka pt.,,Zostali na wschodzie. Słownik inteligencji Polskiej w ZSRS 1945 – 1991” została wydana pod redakcją naukową Adama Hlebowicza przez Instytut Pamięci Narodowej. Recenzję naukową dla tej pozycji opracowali ks. prof. Roman Dzwonkowski SAC oraz prof. Grzegorz Strauchold. Recenzowana praca jest zbiorem 81 biogramów przedstawicieli polskiej inteligencji oraz duchowieństwa, którzy po zakończeniu II wojny światowej pozostali na wschodzie. Autorami poszczególnych tekstów 15 naukowców i dziennikarzy związanych z różnymi ośrodkami akademickimi, badawczymi oraz publicystycznymi. Warto dodać, że jest to dopiero pierwszy tom leksykonu.
Czytelnika nie mającego szerszej wiedzy historycznej, może zdziwić użycie w tytule książki skrótu ZSRS – Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich, a nie znanego m.in. ze szkoły ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Dla jasności sprawy oba skróty są poprawne i odnoszą się do tej samego bytu państwowego z tym, że ZSRS bardziej nawiązuje do terminologii w języku rosyjskim – CCCP czyli Sojuz Sowietskich Socialisticzieskich Riespublik.
Biografie zostały podzielone według współczesnych granic geograficznych, a więc kraju działania danej osoby: Białoruś (m.in. ks. Michał Aronowicz, ks. Bolesław Kuryłłowicz, ks. Kazimierz Orłowski, ks. Michał Woroniecki), Kazachstan (m.in. ks. Władysław Bukowiński, Jan Plater-Gajewski), Litwa (m.in. Władysław Abramowicz, Józef Obrębski, Jan Konrad Obst, Jerzy Orda, ks. Władysław Wołłowicz, Idalia Żyłowska), Łotwa (Helena Filipionek, Zygmunt Ihnatowicz, Wanda Krukowska, Edmund Wesser), Rosja (m.in. Władysław Ossowski, Leon Piskorski, Margarita Szarowa), Ukraina (m.in. Witold Aulich, Irena Berg, ks. Antoni Borysowicz, Dora Kacnelson, ks. Dionizy Kajetonowicz, Adolf Kondracki, ks. Józef Kuczyński, ks. Bronisław Mosing, Wilhelm Edmund Rappé, Irena Sandecka).
Każdy artykuł kończy bibliografia złożona z materiałów źródłowych (dokumentów poszczególnych archiwów, źródeł wydanych drukiem m.in. w formie pamiętników) oraz literatury przedmiotu (głównie w języku polskim i rosyjskim). Ponadto w końcowej części strony redaktor zamieścił wybór bibliografii dotyczący całości opracowania w których nie brakuje również odnośników do prasy wydawanej w danym kraju oraz słowników i encyklopedii. Szkoda, że brakuje tu źródeł internetowych. Książka została wzbogacona o liczne fotografie postaci i miejsc z którymi były one związane. Przedmowę do tej pozycji napisał ówczesny Prezes IPN dr Jarosław Szarek, wstęp zaś opracował jeden z autorów biogramów Adam Hlebowicz.
Pozycja pt.,,Zostali na wschodzie. Słownik inteligencji Polskiej w ZSRS 1945 – 1991” dostarcza potencjalnemu czytelnikowi okazje poznania niezwykłych postaci, swego rodzaju,,cichych” bohaterów, bez których w tych ośrodkach w których żyli i pracowali polski duch nie przetrwałby. Mieszkający tam Polacy w wyniku bezwzględnej indoktrynacji zatraciliby swoje tożsamość narodową i świadomość własnych korzeni. Wielu z nich narażało swoje życie nie tylko w czasie II wojny światowej walcząc o niepodległą ojczyznę jako żołnierze Armii Krajowej, ale także w okres po wojennym czynie wspierali podziemie antykomunistyczne, narażeniem własnego życia. Należy zauważyć, że pewna ich część właśnie za swój patriotyzm i niezłomność została ukarana długoletnią niewolą. Nazwiska te w zdecydowanej większości niesłusznie odeszły w niepamięć. Życiorysy te ze wszech miar zasługują Należy więc pochwalić Adama Hlebowicza za przygotowanie do druku tego potrzebnego zbioru.
Oprócz wskazanego wyżej pominięcia źródeł internetowych, do mankamentów recenzowanego tomu można zaliczyć brak spisu treści, co utrudnia poruszanie się po tekście. Być może w kolejnych tomach błąd ten zostanie naprawiony, a wydawca zamieści kompletny, alfabetyczny wykaz biogramów.
Książkę tą polecam szczególnie ludziom młodym jako uzupełnienie wiedzy do lekcjach historii, obecny bowiem program nauczania historii tego aspektu szerzej nie porusza, co bez wątpienia jest wielką stratą. Warto, aby nauczyciele zauważyli tę pozycję i zachęcali do zapoznania się z nią po zajęciach. Omawiane opracowanie jest również o tyle ciekawe, że choć biogramy te opisane są w ściśle naukowy sposób, to jednak styl zastosowany w tekście większości tekstów powoduje, iż książkę tą czyta się dość swobodnie.
,,Zostali na wschodzie. Słownik inteligencji Polskiej w ZSRS 1945–1991” jest pozycją o charakterze naukowym wartą uwagi i lektury. a przede wszystkim szczególnie cenną w kontekście przypominania o zasługach polskiej społeczności, która pozostała na własnej ziemi w obcym już i wrogim kraju.
