20 lat budowania dialogu, pamięci i solidarności. Jubileusz Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność (ESPS)

Historia XX wieku pozostawiła po sobie głębokie blizny i trwałe dziedzictwo. Wojny światowe, totalitaryzmy, Holokaust, przesiedlenia czy walka o wolność i prawa człowieka ukształtowały Europę, którą znamy dziś. Ale czy można budować wspólną przyszłość w Europie, nie uwzględniając różnorodności perspektyw jej badania i interpretacji, doświadczeń i wrażliwości innych narodów? Czy odmienne spojrzenia na wydarzenia ubiegłego stulecia mogą łączyć, zamiast dzielić?

W czasach narastającej polaryzacji, kiedy pamięć często staje się narzędziem polityki i dezinformacji, ESPS przypomina o sile dialogu i wzajemnego zrozumienia, a także zaprasza do krytycznej refleksji nad przeszłością, która nadal rezonuje w naszej teraźniejszości i staje się jednym z kluczowych elementów społecznej odpowiedzialności.

„Europejska Sieć Pamięć i Solidarność powstała po to, aby wspierać międzynarodowy dialog o historii Europy, jej państw i narodów w XX w. Zależy nam na tym, aby ta tematyka zajęła należne jej miejsce w dyskursie publicznym i w ślad za tym mieszkańcy Europy lepiej się wzajemnie poznali i lepiej rozumieli. Wojny, śmierć milionów ludzi, upadek mocarstw, powstawanie nowych i odradzanie się wcześniej już istniejących państw, przemieszczenia ludności, zmiany granic, obozy koncentracyjne, holokaust, totalitarne i autorytarne systemy polityczne – nazizm i komunizm, pauperyzacja i zniewolenie całych narodów i grup społecznych, walka o wolność, jej odzyskanie i zagospodarowywanie, walka o prawa człowieka i ich przestrzeganie – to wybrane procesy, które miały miejsce w XX w. Wiedza i pamięć o nich współkształtują naszą tożsamość, naszą postawę wobec innych i wobec nas samych.” – mówi Rafał Rogulski, dyrektor ESPS.

Przez 20 lat działalności ESPS podjęła i nadal podejmuje szereg inicjatyw i działań służących przestrzeni dla wielogłosu – miejsca, w którym różnorodne narracje mogą współistnieć, wzajemnie się wzbogacając. Od tworzenia wystaw, po realizację kampanii publicznych, projektów edukacyjnych i interdyscyplinarnych, konferencji, debat czy opracowywania publikacji naukowych.

Sympozjum „Pamięć Europy”, konferencja naukowa „Genealogie Pamięci”, cykl debat „Zrozumieć Pamięć”, młodzieżowy projekt „Sound in the Silence” łączący naukę historii poprzez sztukę, badania nad pograniczami w projekcie „In Between”, a także samizdatem i drugim obiegiem w „Freedom of Speech beyond Borders” czy platforma edukacyjna „Hi-Story Lessons” – to tylko niektóre z kluczowych inicjatyw ESPS. W tym roku zyskają one szczególny wymiar: 20-lecia działalności Sieci oraz 80. rocznicy zakończenia drugiej wojny światowej – wydarzenia, z którego pamięci i sporów o nią zrodziła się Sieć. Do jej grona, obejmującego Polskę, Niemcy, Węgry, Słowację i Rumunię, w tym roku dołączyły również Czechy.

„Pielęgnowanie dialogu o historii i o pamięci XX wieku jest zadaniem nigdy się niekończącym. To jest stały proces realizowany przez szereg instytucji w różnych krajach: muzea historyczne, miejsca pamięci, instytucje rządowe i samorządowe, publiczne i niepubliczne. Większość z nich skupia się na historii kraju, w którym powstały i działają. My natomiast dążymy do tego, by one ze sobą współpracowały i w ten sposób wzmacniały międzynarodowy dialog o różnych wydarzeniach i procesach z historii XX w. Naszymi partnerami w tych staraniach są wszyscy zainteresowani – od polityków, przez media, urzędników, grupy opiniotwórcze, które współkształtują instytucjonalny krajobraz naszej rzeczywistości, po całą rzeszę ludzi, świadomych bycia pewnym elementem procesów historycznych i chcących jak najwięcej się na temat tych procesów dowiedzieć.” – mówi R. Rogulski.

W ramach obchodów jubileuszu Sieć przewiduje serię wyjątkowych wydarzeń, w tym:

• konkurs „Zdążyć zapytać. Najbliższe historie z czasów II wojny światowej”, zachęcający młodzież do pogłębiania wiedzy o historii II wojny światowej, szczególnie historii rodzinnej i lokalnej, poprzez relacje świadków z ich najbliższego otoczenia,
• XIII edycję Sympozjum „Pamięć Europy” w Helsinkach, mającego na celu inicjowanie i wspieranie współpracy instytucji i organizacji zajmujących się historią Europy XX wieku, pamięcią o niej i edukacją historyczną,
• uroczyste spotkanie Gremiów ESPS w Warszawie w czerwcu br.,
• międzynarodowe debaty i konferencje, podczas których eksperci, historycy i praktycy z całego świata będą rozmawiać o wyzwaniach pamięci w XXI wieku;
• wystawy, które pokażą różnorodne spojrzenia na trudne wydarzenia XX wieku i ich wpływ na dzisiejszą Europę,
• projekty edukacyjne i kampanie publiczne, które zaangażują młodsze pokolenia w refleksję nad historią i jej współczesnym znaczeniem,
• edukacyjne wideoprojekcje,
• publikacje naukowe, zgłębiające zagadnienia pamięci i jej wielowymiarowego charakteru.

Zapraszamy do wspólnej refleksji nad tym, jak pamięć o przeszłości może wpływać na naszą przyszłość. Zachęcamy do zadawania ważnych pytań o to, jak historie sprzed lat mogą nas łączyć, i do współtworzenia przestrzeni, w której dialog i współpraca będą kluczowe. Oferujemy pomoc i wsparcie w realizacji wszelkich inicjatyw, które pomagają budować bardziej solidarną i zjednoczoną Europę, opartą na wzajemnym zrozumieniu i otwartości na różnorodne spojrzenia na historię.

Więcej informacji na temat Sieci i planowanych przedsięwzięć można znaleźć tutaj.