11 artystek od renesansu do XX wieku
Properzia de’ Rossi (1490-1530)
Józef i żona Potifara , 1520 Rzeźbiarka ta urodziła się i działała w Bolonii. Uznawana jest za pierwszą wielką artystkę renesansu i rzeźbiącą kobietę w XVI-wiecznych Włoszech. W 1522 roku rywalizowała z mężczyznami, aby dołączyć do grupy rzeźbiarskiej pracującej przy bazylice św. Petroniusza w Bolonii. Osiągnęła sukces i w ten sposób powstał cykl reliefów przedstawiający motyw ze Starego Testamentu – Cnotliwość Józefa. Jest to jednocześnie jedyna jej pewna praca. Doskonale znała anatomię i widziała więcej, niż kobiecie renesansu przystało – porządnej niewieście w tamtych czasach nie wypadało bowiem oglądać nagich mężczyzn. Rzeźbiarze, obawiając się żeńskiej konkurencji, rozsiewali plotki o wątpliwej cnotliwości Properzii, co zaowocowało porzuceniem przez artystkę działalności rzeźbiarskiej i śmiercią w samotności.
Sofonisba Anguissola (1532-1625)
Autoportret przy sztaludze , 1556 Renesansowa malarka włoska, uznawana za jedną z pierwszych kobiet-artystek, które osiągnęły międzynarodową sławę. W przeciwieństwie do innych malarek, jej ojciec nie był artystą, lecz szlachcicem. Malowała głównie portrety, była pionierką typu portretu grupowego. Zaskarbiła sobie sympatię wpływowych klientów i została zaproszona na dwór hiszpański króla Filipa II, jednak z racji swojej płci nie mogła pełnić funkcji głównej portrecistki władcy. Oficjalnie była damą dworu. Do końca życia utrzymała swoją reputację. Zmarła w wieku 93 lat, ciesząc się pełną sprawnością ciała i umysłu.
Zobacz też:
Artemisia Gentileschi (1593-1652/53)
Judyta i Holofernes , ok 1620-1621 Rzymska malarka barokowa. Naukę malarstwa zaczynała pod okiem swojego ojca. Później, gdy akademie artystyczne odrzuciły jej aplikacje, nauki młodej artystki podjął się przyjaciel jej ojca, Agostino Tassi. Ten dopuścił się gwałtu na swojej uczennicy, co było przyczyną wszczęcia procesu przeciw niemu. To wydarzenie wpłynęło na tematykę obrazów Artemisii – bohaterki jej przedstawień, jak np. Judyta, mszczą się na nikczemnych przedstawicielach płci męskiej. Jako pierwszej kobiecie udało jej się przebić do świata sztuki zdominowanego przez mężczyzn i osiągnąć równy im prestiż, malując nie tylko portrety, ale też obrazy religijne i historyczne. Po śmierci zaczęła jednak popadać w zapomnienie, a wiele jej obrazów przypisywano innym malarzom, np. jej ojcu. Zainteresowanie Artemisią zaczęło rodzić się na nowo w latach 80. XX wieku.
Polecamy e-book: Paweł Rzewuski – „Wielcy zapomniani dwudziestolecia”
Judith Leyster (1609-1660)
Ostatnia kropla , ok. 1639 Holenderska malarka barokowa z Haarlemu. Szybko dała o sobie znać szerszej publiczności – wzmiankowana jest jako aktywna artystka w opisie jej rodzinnego miasta wydanym w 1628 roku. Judith miała wtedy 19 lat. Gdy przeniosła się wraz z rodziną do Utrechtu, zaczęła stosować w swoich pracach mocne kontrasty światłocieniowe, co mogło być wynikiem obracania się w kręgu artystycznym Fransa Halsa. Powróciwszy do Haarlemu w 1633 roku jako pierwsza kobieta została członkinią Bractwa św. Łukasza, w 1635 roku przyjęła zaś pod swoją opiekę trzech uczniów, co było dla kobiety dość znaczącym osiągnięciem zawodowym. Tematyka jej obrazów to przede wszystkim sceny rodzajowe, wielopostaciowe, obracające się wokół zabaw, czerpania przyjemności z życia, często w sposób dość dla Holendrów kontrowersyjny – poprzez picie, palenie tytoniu czy granie w nieprzyzwoite gry.
Louise Élisabeth Vigée Le Brun (1755-1842)
Kąpiąca się , 1792 Francuska malarka urodzona w Paryżu. Pierwsze nauki pobierała u ojca. Jej sława rozpoczęła się wraz z osiągnięciem wieku 20 lat, kiedy to namalowała portret hrabiego Orloffa i księżnej Orleanu, zyskując uznanie w społeczeństwie. W 1783 roku obraz Pokój przywracający Obfitość zapewnił jej członkostwo w Akademii. W końcu lat 80. uciekła z powodu rewolucji do Włoch, działała też później na Wyspach Brytyjskich i w Szwajcarii. Jej liczne podróże i działalność w różnych krajach poskutkowały rozsianiem jej dzieł po całej Europie. Jej dorobek to przede wszystkim portrety, sceny utrzymane w stylistyce rokokowej oraz neoklasycystycznej. Jedną z bardziej znanych modelek pojawiających się na jej dziełach była Maria Antonina.
Berthe Morisot (1841-1895)
Kobieta podczas toalety , 1875/80 Pierwsza malarka i graficzka w kręgu francuskich impresjonistów. Uczestniczyła w niemalże wszystkich ich wystawach i walczyła wraz z nimi o uznanie grupy, mimo oporu ze strony najbliższych. W latach młodości pobierała lekcje rysunku i malarstwa, co było w XIX wieku zwyczajowe. Morisot wyszła jednak poza konwencje, czyniąc sztukę swoim głównym zajęciem. Uczył ją Camille Corot, była również przyjaciółką Edouarda Maneta, który miał największy wpływ na jej styl malarski. Jest uznawana za jedną z najważniejszych kobiet w malarstwie późnego XIX wieku. Jej obrazy ukazują najczęściej sceny z życia kobiet i tak jak u Maneta, utrzymane są w bardziej konserwatywnej, zbliżonej do realizmu konwencji stylistycznej.
Polecamy e-book Damiana Dobrosielskiego – „Kobieta w świecie Azteków”
Marie Laurencin (1883-1956)
Le Bal élégant, La Danse à la campagne , 1913 Francuska malarka urodzona w Paryżu, gdzie podjęła również edukację artystyczną i zaznajomiła się z Georgesem Braque’iem oraz kręgiem kubistów. Kilka obrazów w jej ouvre wykazuje zainteresowanie teorią malarstwa tego środowiska artystycznego, większość dzieł jednak utrzymana jest w stylistyce wypracowanej przez samą malarkę – są to głównie liryczne sceny z udziałem kobiet, utrzymane w pastelowych barwach i z użyciem delikatnego światłocienia. Wskazuje się na wpływy perskiego malarstwa miniaturowego, rokokowego czy motywów na porcelanie z Sèvre. Nie bez znaczenia były zapewne również przeżycie obu wojen światowych oraz osobiste problemy, takie jak zdrada męża i rozwód. Jej działalność obejmowała również ilustrowanie książek i projekty scenograficzne.
Käthe Kollwitz (1867-1945)
Śmierć i kobieta , 1910 Niemiecka graficzka i rzeźbiarka, wiązana z nurtem ekspresjonizmu. Uczyła się w Berlinie, gdzie podjęła również działalność graficzną, rzeźbiarską, zaczęła nauczać w szkole artystycznej dla dziewcząt. Była też pierwszą kobietą w Pruskiej Akademii Sztuk Pięknych, została z niej jednak wydalona, a także zabroniono jej wystawiania swoich prac – jej sztukę uznano za zdegenerowaną, gdy Hitler doszedł do władzy. Na podejmowaną przez Kollwitz tematykę ogromny wpływ miały wydarzenia wojenne, w tym śmierć jej syna, wnuka oraz męża. Nie bez znaczenia mogła być też jej choroba – podejrzewa się, że Kollwitz cierpiała na syndrom Alicji w Krainie Czarów. Świadczą o tym zapisy z jej pamiętnika dotyczące zwiększania lub zmniejszania się obiektów przed jej oczami oraz uczucia zmniejszania się jej ciała. To może tłumaczyć przejście od stylu naturalistycznego do ekspresjonistycznego, z uwzględnieniem deformacji ciała. Tematy, jakie podejmowała Kollwitz, skupiały się na życiu najniższych klas, relacji matki z dzieckiem, tragedii związanej z utratą bliskich.
Leonor Fini (1907-1996)
Koniec świata , 1948 Malarka surrealistyczna argentyńskiego pochodzenia, znana z przedstawień zagłębiających się w tożsamość i seksualność kobiety. Używała często symboliki mitologicznej, a jej znakiem rozpoznawczym stała się postać sfinksa. Fini wychowywała się we Włoszech, gdzie zafascynowana zwłokami wykonywała szkice anatomiczne w kostnicy. W wyniku reumatycznego zapalenia spojówek nosiła bandaż na oczach przez dwa miesiące, co pchnęło jej wyobraźnię na nowe tory. Pierwsze prace wystawiała już w wieku 17 lat. W 1931 roku przeniosła się do Paryża, gdzie zaczęła obracać się w kręgu surrealistów, choć nigdy nie stała się oficjalnie członkinią grupy. Motywem przewodnim jej sztuki była hybrydyczność, wymiana energii między kobietą a mężczyzną, podważanie patriarchatu poprzez przedstawianie kobiet w pozycji nadrzędnej względem mężczyzny.
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Marianne von Werefkin (1870-1938)
Autoportret , ok. 1910 Rosyjska malarka, wywodziła się z rodziny o wysokiej randze w społeczeństwie, a jej talent plastyczny od początku był wspierany. Edukację artystyczną rozpoczęła w wieku 14 lat. Szybko osiągnęła perfekcję w malarstwie realistycznym, co dało jej miano „Rosyjskiego Rembrandta”. W 1891 roku przeniosła się na 5 lat do Monachium, gdzie zdobyła uznanie środowisk artystycznych i zainicjowała powstanie Salonu – ówczesnego centrum wymiany artystycznej oraz Bractwa św. Łukasza („Lukasbruderschaft”), do którego należał sam Wassily Kandinsky. Mieszkała i działała również we Francji i Szwajcarii. Prawdopodobny wpływ na ewolucję stylu i tematyki jej obrazów miał związek z malarzem Aleksiejem Jawleńskim, który nie pozostawał wiernym partnerem. Marianne jednak wciąż promowała go jako artystę i ukrywała przed nim swoje prace, aby ten nie czuł się o nią jako artystkę zazdrosny. Przełomem było napastowanie seksualnie 9-letniej służącej przez Aleksieja, który spłodził w ten sposób dziecko. Sztuka Marianne zaczęła odchodzić od czystego realizmu, pojawiła się intensywna, ekspresyjna kolorystyka, deformacje, autoportrety, które zapowiadały nowe tendencje w malarstwie.
Katarzyna Kobro (1898-1951)
Rzeźbiarka awangardowa pochodząca z Rosji, działająca w Polsce. Pozostawiła po sobie niewielki ilościowo, ale znaczący dorobek, uwydatniający jej rewolucyjne (biorąc pod uwagę kulturę 20-lecia międzywojennego) postrzeganie rzeźby. Liczne wydarzenia z jej życia miały znaczący wpływ na ograniczenie jej sił twórczych i pola manewru: wojenna tułaczka, utrata prac wyrzuconych po wojnie na śmietnik, rozstanie z Władysławem Strzemińskim, zubożenie i praca w celu utrzymania dziecka, proces w związku z „odstąpieniem od narodowości polskiej” i podpisaniem tzw. listy rosyjskiej, wreszcie zmaganie się ze śmiertelną chorobą. Przez ograniczone w ten sposób możliwości Kobro pozostawała w cieniu Strzemińskiego i nigdy nie wybiła się na szczyt łódzkiej awangardy. Mąż jednak pozostawał entuzjastą jej prac, umieszczając je w ekspozycji łódzkiego muzeum w 1948 roku (Sala Neoplastyczna) oraz pisząc o niej jako o „najzdolniejszej z młodych” rzeźbiarzy. Jej awangardowa rzeźba, opierająca się na rewolucyjnym jej postrzeganiu jako czystej formy wchodzącej w relację z przestrzenią spotykała się w tych czasach ze sporą krytyką. Kobro również po 1945 roku pozostawała w cieniu Strzemińskiego. Dopiero rekonstrukcje jej prac przeprowadzone w 1966 roku dały pełniejszy obraz jej dorobku oraz asumpt do większego zainteresowania artystką w latach 80. i 90. Spóźniona fascynacja jej purystyczną i analityczną sztuką zaowocowała przyznaniem jej miana jednej z najważniejszych postaci sztuki konstruktywistycznej.
Bibliografia:
- 1911 Encyclopædia Britannica/Vigée-Lebrun, Marie-Anne Elisabeth [w:] Wikisource [dostęp: 27 września 2015 roku] <[https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Vig%C3%A9e-Lebrun,_Marie-Anne_Elisabeth]>.
- About Marie Laurencin [w:] Musée Marie Laurencin [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://greencab.co.jp/laurencin/marie/emarie.html]>.
- Blumberg N., Léonor Fini [w:] Encyclopedia Britannica [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.britannica.com/biography/Leonor-Fini]>.
- Drysdile G.R., Kaethe Kollwitz (1867-1945): the artist who may have suffered from Alice in Wonderland Syndrome [w:] PubMed [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19401515]>.
- Horsley J., Marianne Werefkin [w:] FemBio [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.fembio.org/english/biography.php/woman/biography/marianne-werefkin]>.
- Kathe Kollwitz, German (1867-1945) [w:] RoGalery.com [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://rogallery.com/Kollwitz/Kollwitz-bio.htm]>.
- Kitkowska-Łysiak M., Katarzyna Kobro [w:] Culture.pl [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://culture.pl/pl/tworca/katarzyna-kobro]>.
- Kuiper K., Sofonisba Anguissola [w:] Encyclopedia Britannica [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.britannica.com/biography/Sofonisba-Anguissola]>.
- Marianne von Werefkin [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.marianne-von-werefkin.com/]>.
- Marie Laurencin [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.marielaurencin.com/]>.
- Morisot, Berthe [w:] WebMuseum [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.ibiblio.org/wm/paint/auth/morisot/]>.
- ROSSI, Properzia de' [w:] Web Gallery of Art [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.wga.hu/html_m/r/rossi_p/joseph.html]>.
- The life and art of Artemisia Gentileschi [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.artemisia-gentileschi.com/index.shtml]>.
- Tytoniowi pijacy w nastrojowych pozach. Pędzlem Judith Leyster [w:] PolskieRadio.pl [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.polskieradio.pl/8/747/Artykul/958545,Tytoniowi-pijacy-w-nastrojowych-pozach-Pedzlem-Judith-Leyster]>.
- Wheelcock A.K., Leyster, Judith [w:] National Gallery of Art [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.nga.gov/content/ngaweb/Collection/artist-info.1485.html]>.
- Zapomniane artystki włoskiego renesansu i baroku [w:] prova.pl [dostęp: 27 września 2015 roku] <[http://www.prova.pl/blog/zapomniane-artystki-w%C5%82oskiego-renesansu-i-baroku]>.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
