Grzegorz Hryciuk – „Przesiedleńcy. Wielka epopeja Polaków, 1944–1946” – recenzja i ocena
Grzegorz Hryciuk – „Przesiedleńcy. Wielka epopeja Polaków, 1944–1946” – recenzja i ocena
Chociaż Polacy zaciekle walczyli na frontach II wojny przeciwko III Rzeszy i jej sojusznikom, zostali potraktowani jak przegrani. O losach Polski decydowała Wielka Trójka, a dokładnie jeden człowiek – Józef Stalin, który nie miał ani zamiaru, ani interesu w przywróceniu Polsce pełnej niepodległości, a tym bardziej jej terytorium sprzed 17 września 1939 r. Konsekwencją zmiany granic naszego kraju w latach 1944–1946 były masowe, przymusowe i bezwzględne wysiedlenia polskiej ludności z Kresów Wschodnich.
Przymusowe wysiedlenia Polaków ze Wschodu – mające miejsce w latach 1944–1946 – wreszcie doczekały się skondensowanej monografii. Profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, historyk Grzegorz Hryciuk podjął się analizy tematu trudnego, który przez wiele lat budził kontrowersje, skrajne emocje, tematu, wokół którego narosło wiele mitów oraz przekłamań.
Praca profesora Hryciuka została podzielona na 19 rozdziałów. W tematykę przesiedleń czytelnik zostaje wprowadzony powoli i etapami. Autor tak skonstruował swoją pracę, aby najpierw przedstawić sytuację wschodnich terenów II Rzeczypospolitej przed i w trakcie II wojny światowej, a dopiero w dalszej części dokonać analizy problematyki przesiedleń. Pierwsze trzy rozdziały książki zostały poświęcone sytuacji Polaków i Żydów na Kresach Wschodnich przed 1944 rokiem. Kolejne części monografii opisują relacje polsko-ukraińskie, politykę sowiecką na Kresach Wschodnich oraz problem kształtowania się powojennej granicy wschodniej. Dopiero od około 10 rozdziału książki czytelnik poznaje pełną skalę przesiedleń polskiej ludności oraz dramat rodzin wyrzucanych z domów i zmuszonych do wędrówki w nieznane.
Z kart Wielkiej Epopei Polaków wyłania się obraz tragedii ponad 800 tysięcy Polaków, którzy z niewielkim dobytkiem podróżowali przez kilka tygodni do nowego domu, będącego według komunistycznej propagandy „rajem utraconym”, a który często stawał się źródeł bólu i ludzkich tragedii. Nikomu nie zależało na tym, aby Polacy opuszczający swoje rodzinne domy, w godny, ludzki sposób mogli pożegnać się z przyjaciółmi, sąsiadami, dopilnować, aby wszystkie rzeczy i dokumenty zostały bezpiecznie przetransportowane. Władzom Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej przede wszystkim zależało na jak najszybszym pozbyciu się polskiej ludności. Polacy – zastraszani, ponaglani, niejednokrotnie upadlani, w pośpiechu pakowali swój dobytek, a następnie oczekiwali kilka godzin, a w skrajnych przypadkach nawet kilkanaście dni na transport do nowego miejsca zamieszkania.
Problem przesiedleń nie dotyczył tylko polskich rodzin, duchowieństwa, czy sierot. Profesor Grzegorz Hryciuk poruszył również problem losów dóbr kultury, dzieł sztuki, zabytków i archiwaliów, które od wieków przynależały do polskiego dziedzictwa narodowego, a które mogły stać się kością niezgody pomiędzy stroną polską i ukraińską. Jakkolwiek strona ukraińska bardzo chętnie pozbywała się polskiej ludności, tak mniej chętnie chciała pozbywać ze swoich terenów zabytków i dzieł sztuki. W książce problem ten został przedstawiony w sposób niezbyt rozbudowany (całość stanowi raptem jeden podrozdział), ale bardzo zwarty i treściwy.
Przesiedleńcy. Wielka Epopeja Polaków, 1944–1946, to ponad sześćsetstronicowa monografia, która w sposób rzetelny przedstawia skalę i dramat ludzi, o których losie zadecydowano bez ich zgody i wiedzy. W pracy zostało przytoczonych wiele relacji i wspomnień Polaków wywożonych z Kresów, dodatkowo całość została opatrzona licznymi mapami, zdjęciami, zestawieniami, tabelami. Bogata bibliografia oraz bardzo liczne i szczegółowe przypisy dowodzą, że autor włożył bardzo dużo pracy i starań, aby zaprezentować swój materiał w sposób wyczerpujący oraz możliwie najbardziej dokładny.
Książka profesora Grzegorza Hryciuka to praca ważna dla zrozumienia losów Polski i Polaków w ostatnich latach II wojny światowej i zaraz po niej. Autor nie unikał w niej tematów trudnych, bolesnych, budzących kontrowersje (np. konfliktów o jedzenie pomiędzy przesiedleńcami a ludnością mieszkającą w pobliżu torów kolejowych, negatywne nastawienie mieszkańców tzw. Ziem Odzyskanych do nowych przybyszów ze Wschodu). Praca profesora Hryciuka stanowi istotny głos w debacie nad kształtowaniem się i odradzeniem społeczeństwa polskiego po wojennej zawierusze.
