Ziemia obiecana. Miasto i nowoczesność – recenzja i ocena wystawy
Niezbyt duża sala wystawowa, mieszcząca się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie, wydawała mi się nie do końca trafionym miejscem do zaprezentowania tak obszernego materiału, jakim jest rewolucja urbanistyczna w Polsce. Okazało się jednak, że ograniczona przestrzeń nie stanowi przeszkody dla treściwej i interesującej prezentacji tematu. Organizatorzy wystawy wykorzystali bowiem niemalże każdy centymetr sali do ekspozycji zbiorów muzealnych, pośród których znalazły się drzeworyty, zdjęcia, przedmioty codziennego użytku, fragmenty książek czy pamiętników. Wystawa Muzeum Historii Polski ma również charakter multimedialny, zapewniany przez nastrojową muzykę, możliwość zwiedzania z audioprzewodnikiem (dostępnym również online) czy interaktywną mapę miast zamieszczoną na dotykowym ekranie.
Podróż po największych ośrodkach miejskich wszystkich trzech zaborów (Warszawie, Lwowie, Krakowie, Łodzi i Poznaniu) rozpoczyna się od chronologicznie przedstawionych wydarzeń, mających istotny wpływ na rozwój urbanistyczny. Nie bez powodu zatem na pierwszym planie pojawia się historia wynalezienia oraz rozbudowy kolei – w końcu do miasta należy jakoś dotrzeć, a dworzec kolejowy jako pierwszy wita swoich gości i przybyszów z różnych stron, a także stanowi wizytówkę każdego celu wyprawy. Podczas zwiedzania wystawy można poczuć się jak jeden z podróżników przyjeżdżający do metropolii w poszukiwaniu nowego i prawdopodobnie lepszego życia, czyli tytułowej ziemi obiecanej. Co ciekawe, postęp techniczny – nieodzowny dla funkcjonowania miast – ujęty został w szereg niezwykle celnych metafor opisujących dążenie człowieka do ulepszania warunków życia. „Para zbliża odległości” to jedno z haseł, które najlepiej opisuje możliwości, jakie otworzył przed społeczeństwem transport kolejowy, a zatem para, będąca dzieckiem wody i ognia, stała się środkiem napędowym pociągów niezbędnych do przemieszczania się, przewozu oraz dostarczania żywności, surowców i innych produktów w XIX i XX w. Dlatego też organizatorzy wystawy postarali się o to, by zwiedzający poznali koniunkturę przemysłu kolejowego, największe polskie dworce oraz postaci odpowiedzialne za budowę dróg kolejowych na terenie Polski, m.in. inwestora Leopolda Kronenberga oraz króla kolei żelaznych Jana Gotliba Blocha.
Zobacz także:
- Haussmann i przebudowa Paryża: od średniowiecznej zabudowy do nowoczesnej metropolii
- Sokrat Starynkiewicz. Jak Rosjanin Warszawę cywilizował...
Po podróży pociągiem warto udać się na zwiedzanie miasta. Nie mogłoby to jednak obyć się bez właściwej organizacji przestrzennej oraz ulepszeń technicznych. Każdy podróżnik ma więc możliwość zapoznania się z najważniejszymi wynalazkami usprawniającymi życie w mieście – fabrykami, oświetleniem ulicznym, wodociągami i kanalizacją spławną czy też transportem publicznym. W ten sposób kolejnym punktem wystawy staje się ekspozycja zatytułowana „Miasto i Technika”, która w duchu postępowości prezentuje historię światła (od gazu świetlnego i lampy naftowej po wykorzystanie prądu i żarówki), transportu (wyparcie zaprzęgów konnych przez pierwsze samochody i tramwaje) oraz budownictwa (wzrost popularności kamienic czynszowych). Na szczególną uwagę zasługuje jednak styl życia mieszkańców miast, stanowiący najciekawszy element wystawy. Zarówno wielbiciele historii, jak i miłośnicy kultury znajdą wiele interesujących zagadnień, uwzględniających codzienne (sposoby radzenia sobie z higieną, znajdowania lokum, pracy czy zaopatrywania się w niezbędne do funkcjonowania produkty) i odświętne (formy rozrywki, życie towarzyskie i kulturalne) czynności mieszczaństwa, szczególnie interesująco prezentowane dzięki plakatom reklamowym, fragmentom prasy czy artefaktom znajdującym się w każdym mieszczańskim domu. Wystawa przybliża zatem zwiedzającym, w jaki sposób nastąpiły narodziny społeczeństwa konsumpcyjnego i masowego, w którym zacierają się różnice klasowe, pojawia się sztuka reklamy oraz kultura czasu wolnego, folklor miejski zyskuje na intensywności i znaczeniu, a rozrywka dostępna dotychczas dla elit wychodzi na ulicę.
Ulica jednak nie zawsze bywa bezpieczna i kolorowa. Istotne znaczenie w historii miały również te aspekty życia miejskiego, które nie cieszyły się dobrą sławą bądź związane były z tragicznymi wydarzeniami. Miasto zostaje zatem przedstawione w zupełnie innej odsłonie – szemranej i buntowniczej. Pierwsza z nich słynie z hazardu i prostytucji, druga zaś ze strajków, demonstracji i walki z terrorem zaborców, o czym przypomina ostatnia część ekspozycji poświęcona rewolucji w Królestwie Polskim w 1905 r. Materiał ten uwzględnia zatem trudy życia pod zaborami oraz wzrost znaczenia tak istotnych pojęć w świadomości każdej nacji, jak tożsamość narodowa, walka o suwerenność i służba ojczyźnie.
Wystawa z pewnością jest interesującą lekcją historii dla współczesnych mieszkańców miast, którzy nie tylko mają szansę na zrozumienie mechanizmów rządzących rozwojem cywilizacji, lecz także mogą przekonać się o tym, jak ich ukochane metropolie wyglądały kilkadziesiąt lat wstecz. Warto się tego dowiedzieć, odwiedzając Bibliotekę Uniwersytecką w Warszawie, gdzie wystawa czynna będzie codziennie od 10:00 do 18:00 jeszcze do 6 grudnia.
Redakcja: Agnieszka Woch
