Wojna siedmioletnia (1756–1763) – walka o hegemonię ma morzach i na lądzie

Wojna siedmioletnia wpisała się w krajobraz nowożytnej Europy targanej konfliktami. Obok wielkiej wojny północnej z lat 1700–1721 na terenie Europy w XVIII wieku toczyły się wojny w Hiszpanii, Polsce oraz na terenie Niemiec. Sama zaś wojna siedmioletnia była kontynuacją austriackiej wojny sukcesyjnej.

Wymuszony rozejm i kwestie sporne

Fryderyk II Wielki, król Prus (domena publiczna).

Wojna o sukcesję tronu w Austrii wciągnęła do walki największe europejskie potęgi. Naprzeciwko siebie stanęli Habsburgowie, Francuzi, Anglicy, Włosi i Prusacy. W wyniku tego konfliktu król pruski Fryderyk II anektował Śląsk stanowiący do tej pory terytorium zależne od Austrii. 18 października 1748 roku zawarto traktat pokojowy w Akwizgranie. Na mocy jego postanowień najbardziej zwaśnione strony, tj. francuska i angielska, zawarły rozejm. Pokój był koniecznością biorąc pod uwagę wyczerpanie militarne walczących stron.

Pokój akwizgrański nie zadowalał żadnej z walczących stron. Konflikt angielsko-francuski rozgorzał z nową mocą w koloniach amerykańskich. Niepowodzenia Anglików w walkach z Francuzami o terytoria przygraniczne rozdzielające strefy wpływów obu mocarstw doprowadziły do zmian politycznych w Londynie. Na czele nowego rządu stanął William Pitt. Powiększył on liczebność angielskiego kontyngentu na terenach zamorskich, co pozwoliło Anglikom ponownie zmierzyć się z oddziałami francuskimi. W wyniku krwawych walk toczonych w latach 1759–1760 Francja została wyparta z terenu Kanady. Nowy premier był jednak świadomy pozycji Paryża w Europie. Potrzebował więc sojusznika mogącego wesprzeć Londyn w walce na lądzie.

W poszukiwaniu optymalnego sojuszu

Dla Anglików największym rywalem była Francja. Londyn dążył do pozyskania partnera chcącego wesprzeć go w bezpośredniej walce z tym wrogiem. W tej sytuacji sojusz Anglii z Austrią był problematyczny. Rząd austriacki na czele którego stał Wenzel von Kaunitz w zamian za swój udział w wojnie przeciwko Francji żądał pomocy Wyspiarzy w walce z Prusami o odzyskanie Śląska. Dla Londynu byłoby to zbyt kosztowne posunięcie. Rozmowy zakończyły się więc fiaskiem. Anglia uzyskała za to porozumienie z Rosją. Na mocy stosownego traktatu z 30 września 1755 roku za sumę 100 tys. funtów szterlingów Rosja zobowiązała się do wystawienia po stronie angielskiej 65 tys. żołnierzy w razie rozpoczęcia wojny z Francją. Rosyjskie oddziały miały zameldować się w Berlinie. To z kolei zaniepokoiło Fryderyka II, króla Prus. 16 stycznia 1756 roku zawarł on traktat z Brytyjczykami w Westminster, który gwarantował nienaruszalność terytorium Rzeszy przez inne wojska. Widząc to Austriacy zawarli z kolei sojusz z Francją i Rosją (5 kwietnia 1756 roku), która zobowiązała się wystawić 70 tys. armię przeciwko Prusom w walce o Śląsk. W zamian caryca Elżbieta zażądała Kurlandii i Semigalii.

Powstała sieć sojuszy zmusiła Ludwika XV, króla Francji, do zawarcia porozumienia z Austrią. Na mocy traktatu wersalskiego z 1 maja 1756 roku obie strony zobowiązały się do wzajemnej pomocy w razie ataku strony trzeciej. Dotyczyło to także sytuacji w której Francuzi walczyliby z Anglikami na terenach zamorskich. Wojna między tymi dwoma państwami rozpoczęła się 18 maja 1756 roku wypowiedzeniem wojny przez Anglię.

Terytoria francuskie (kolor niebieski) i angielskie (różowy) w Ameryce Północnej w przededniu wojny siedmioletniej (domena publiczna).

Wojna siedmioletnia: wielka rozgrywka

Powstała na Starym Kontynencie konfiguracja polityczna niepokoiła Fryderyka II. Nie uzyskał on również gwarancji od cesarzowej Austrii Marii Teresy dla integralności terytorium pruskiego. W tej sytuacji postanowił bez wypowiedzenia wojny zaatakować Saksonię (29 sierpień 1756). Od tego momentu zaczęły obowiązywać zawarte wcześniej traktaty wielostronne. Ich postanowienia wzmocnił zawarty 1 maja 1757 roku drugi traktat wersalski. Na mocy jego postanowień Francja zobowiązała się pomóc Austrii oraz wyraziła zgodę na rozbiór Prus. W zamian za to Ludwik XV zażądał od Austrii części Niderlandów.

W czerwcu 1757 roku Austriacy zajęli Śląsk. Gdy Francja musiała stoczyć niespodziewaną walkę z Ferdynandem, księciem brunszwickim, Prusom pozostało już tylko pokonanie Austrii i Rosji. Wojujące strony okazałe zwycięstwa przeplatały jednak spektakularnymi porażkami. Zwycięstwo Rosjan pod Kunowicami 12 sierpnia 1759 roku otworzyło sprzymierzonym siłom drogę na Berlin, której to okazji jednak nie wykorzystano. Pomimo faktu, że Prusy brandenburskie i Pomorze były pod koniec grudnia 1761 roku kontrolowane przez Rosjan, to Fryderyk II zdołał w niespodziewanych okolicznościach odwrócić losy wojny.

Spodobał ci się nasz artykuł? Podziel się nim na Facebooku i, jeśli możesz, wesprzyj nas finansowo. Dobrze wykorzystamy każdą złotówkę! Kliknij tu, aby przejść na stronę wsparcia.

Sprzymierzeniec Prus na tronie rosyjskim

Piotr III, car Rosji (domena publiczna).

5 stycznia 1762 roku zmarła caryca Elżbieta. Zastąpił ją na tronie Piotr III, który jak się wkrótce okazało był fanatycznym zwolennikiem polityki Fryderyka II. 5 maja 1762 roku zawarł on pokój z królem pruskim na mocy którego Fryderyk odzyskał wszystkie utracone do tej pory terytoria bez konieczności płacenia odszkodowań.

Co więcej, nowy car zaproponował Fryderykowi II pomoc rosyjskich wojsk w walce z Austriakami o odzyskanie Śląska. Opisane wyżej wydarzenia określane są w historiografii mianem „cudu domu brandenburskiego”.

Zakończenie działań wojennych i ich skutki

W tej sytuacji na polu bitwy pozostali tylko Austriacy i Prusacy. Wyrównany potencjał obu armii nie pozwolił żadnej ze stron osiągnąć na tyle znaczącej przewagi, aby odnieść zwycięstwo. Obie strony postanowiły więc zawrzeć pokój, zwłaszcza, że Piotr III został obalony przez swoją żonę Katarzynę, która była już mniej skora do bezinteresownej pomocy Prusakom. Na pośrednika mediującego między zainteresowanymi stronami wybrano Augusta III – elektora saskiego i króla Polski.

Pokój prusko-austriacki został zawarty 15 lutego 1763 roku. Sankcjonował on powrót do sytuacji sprzed rozpoczęcia działań wojennych. Śląsk pozostał zatem w rękach Fryderyka II. Pięć dni wcześniej, 10 lutego 1763 roku, na mocy traktatu paryskiego kończącego wojnę francusko-angielską w koloniach zamorskich, Francja obok wspomnianej już Kanady utraciła także kolonie w Afryce.

W rezultacie obu wojen (zamorskiej i siedmioletniej) Anglia poczyniła pierwsze kroki ku światowej potędze. Wszystko to stało się kosztem Francji, która jednak zachowała silną pozycję na kontynencie europejskim. Wojna siedmioletnia wzmocniła także w oczywisty sposób pozycję Prus. Na skutek działań wojennych śmierć poniosło około 1 300 000 osób.

Bibliografia:

• Anderson Fred, Crucible of War: The Seven Years’ War and the Fate of Empire in British North America 1754-1766, Knopf, New York 2000.
• Borneman Walter R., The French and Indian War: Deciding the Fate of North America, Harper-Collins Publishers, New York 2006.
• Mikulski Krzysztof, Wijaczka Jacek, Historia Powszechna. Wiek XVI–XVIII, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
• Stevens Carol B., Rosyjskie wojny 1460–1730. Narodziny mocarstwa, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2010.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/