Rezydencję księcia Rusi odkryto w Chełmie

Monumentalną prostokątną platformę kamienną, na której wzniesiono kilka budowli kamiennych i kamienno-ceglanych, odkryli archeolodzy w czasie wykopalisk na Górze Katedralnej w Chełmie. Najbliższe podobieństwa do całego założenia naukowcy upatrują na Węgrzech i na Bliskim Wschodzie.

Zespół pokatedralny na chełmskiej Górze Zamkowej. Znajdujące się w centrum wzniesienie jest najstarszą częścią miasta (fot. Karol Nycz & Ola Wosk - Chełm - Polska, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0)

• Zmieniliśmy dotychczasową koncepcję dotyczącą topografii zespołu rezydencjonalno-sakralnego. Przez ponad 100 lat badań sądzono, że znajdowało się tu prostokątne w formie palatium, podzielone na pomieszczenia mieszkalne władcy, reprezentacyjną aulę i kaplicę – co jest typowe dla tego typu założeń w średniowiecznej Europie Środkowej" – opowiada PAP prof. Andrzej Buko z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, kierownik prac badawczych. Tymczasem najnowsze wyniki badań skłaniają naukowca do istotnych modyfikacji tej hipotezy. Szeroko zakrojone prace wykopaliskowe, prowadzone od kilku lat na Górze Katedralnej w Chełmie, umożliwiają odtworzenie innego planu zabudowy zespołu rezydencjonalnego. Wiele wskazuje na to, że dominującym elementem krajobrazowym była tu kamienna wieża mieszkalno-obronna usytuowana w centralnej części kompleksu. Druga wieża, zapewne mieszkalna, znajdowała się w części południowo-zachodniej założenia.

Wieże i inne budowle, wzniesiono na sztucznie zbudowanej platformie kamiennej o wymiarach 40x60 m o wysokości około 5 metrów. Wzdłuż jej krawędzi znajdował się kamienny i drewniano-ziemny mur obwodowy. - Zarówno źródła pisane, jak i dane płynące z wykopalisk wskazują, że całe założenie wybudowano w 1 połowie XIII wieku na polecenie księcia Rusi, Daniela Romanowicza. Było to gigantyczne jak na owe czasy przedsięwzięcie organizacyjno-logistyczne, nie mające na terenie ziem polskich analogii – dodaje prof. Buko.

Oprócz reliktów centralnie usytuowanej wieży mieszkalnej archeologom udało się odkryć zarysy co najmniej 7 innych budowli kamiennych i kamienno-ceglanych, w tym zapewne dwóch świątyń.

Zdaniem prof. Buko najbliższych podobieństw do odkrytego kompleksu należy doszukiwać się w królewskim kompleksie rezydencjonalnym w węgierskiej Obudzie i dalej - wśród cytadel wznoszonych przez krzyżowców na Bliskim Wschodzie. Zabudowa chełmskiej twierdzy ideowo przypomina też konwentualne zamki zakonne – ale te wznoszone przez Krzyżaków na ziemiach polskich są o około 2 dekady młodsze.

Zdaniem prof. Buko siedziba Daniela Romanowicza (z nadania papieża Innocentego IV koronowanego w roku 1253 na króla Rusi) odwzorowuje ówczesne szerokie kontakty księstwa halicko-wołyńskiego z zarówno z rzymskim Zachodem, jak i z Bizancjum. Tworząc tak oryginalnie zaprojektowaną, monumentalną twierdzę, władca ten chciał się zapewne wyróżnić na tle innych.

Archeologów szczególnie zaskoczyło tegoroczne odkrycie fragmentu muru kolejnej budowli wzniesionej z glaukonitytu, czyli kamienia o zielonej barwie. Na ten moment trudno powiedzieć, jaką funkcję pełnił budynek, ale o jego monumentalnym charakterze poświadcza znaleziona w jego sąsiedztwie kamienna kolumna. Tajemnicą dla archeologów pozostaje też kamienna „rynna” biegnąca po zewnętrznej stronie muru.

Daniel I Romanowicz Halicki, król Rusi w latach 1253-1264 (domena publiczna)

Tegoroczne odkrycia naukowcy zaprezentowali na Zamku Królewskim podczas konferencji na temat najstarszych zamków na ziemiach polskich. - Odkrycia nasze wzbudziły zrozumiałe zainteresowanie, choć nikt z dyskutantów nie był w stanie udzielić przekonującej odpowiedzi, jaką funkcję mógł pełnić budynek z zewnętrzną kamienną rynną. Jest to forma po prostu unikatowa – dodaje prof. Buko.

Twierdza na Górze Katedralnej istniała bardzo krótko. Zdaniem naukowców po około 20 latach, bo już w 1256 roku, została spalona i już nigdy potem nie odzyskała dawnej świetności. O tym, że była to główna siedziba Daniela Romanowicza (którą ten przeniósł do Chełma przed 1239 rokiem z Halicza) świadczą nie tylko imponujące relikty odkrywanych budowli, ale też setki znajdowanych w tym rejonie cennych zabytków. Wśród nich są fragmenty szkliwionych naczyń ceramicznych, ułamki przepalonych szkieł witraży czy dewocjonalia. Prof. Buko zwraca też uwagę na najnowsze tegoroczne odkrycie – gemmę (kamień ozdobiony płaskim reliefem), której przedstawienie nawiązuje do religijnej sztuki bizantyjskiej, co jest kolejnym tropem wskazującym na kontakty ówczesnej Rusi Halicko-Wołyńskiej z Konstantynopolem.

Tegoroczne prace wykopaliskowe odbyły się latem. Były możliwe dzięki dofinansowaniu Narodowego Centrum Nauki. Ich kontynuacja planowana jest w przyszłym roku.

Źródło: naukawpolsce.pap.pl