Publikacje MHP z serii „100-lecie niepodległości. Wspomnienia i pamiętniki”
Wspomnienia i relacje uczestników ruchu Ligi Narodowej mają długą historię. Inicjatywę opracowania dziejów organizacji podjął jeszcze Roman Dmowski w końcu lat dwudziestych XX w. Niestety, po wybuchu II wojny światowej zgromadzona dokumentacja w większości zaginęła, a spora jej część spłonęła podczas powstania warszawskiego.
Do dziś zachowały się jedynie szczątkowe relacje, odezwy i inne dokumenty. Tomasz Sikorski i Adam Wątor wybrali spośród materiałów zgromadzonych w Archiwum PAN w Warszawie te, które najlepiej przybliżają założenia i cele Ligi Narodowej w kontekście dylematów i wyzwań epoki.
Przedstawiony wybór nakreśla możliwie szeroki pejzaż polskiego środowiska narodowo-demokratycznego na przełomie wieków oraz w pierwszych latach II Rzeczypospolitej – daje wyobrażenie o jego działalności zarówno w świecie politycznym, jak i społecznym.
Umieszczone w tomie wspomnienia spisali wybitni działacze narodowo-demokratyczni i wpływowi członkowie Ligi Narodowej: Roman Dmowski, Stanisław Bukowiecki, Antoni Marylski, Zdzisław Próchnicki, Stanisław Grabski, Stanisław Rowiński, Marian Seyda, Gustaw Simon, Józefat Bohuszewicz, Stanisław Zieliński i Władysław Łukaszewicz.
Historia Ligi w pigułce:
Założenie przez Romana Dmowskiego tajnej Ligi Narodowej 1 kwietnia 1893 r. można uznać za symboliczny początek kształtowania się nowoczesnego obozu narodowego, którego celem było reprezentowanie narodu polskiego we wszystkich zaborach, a w dłuższej perspektywie odzyskanie niepodległości. Wskutek prorosyjskiego kursu przywódców organizacji na początku XX w. doszło do wewnętrznych rozłamów.
W czasie I wojny aktywność Ligi opierała się na działalności propagandowej na rzecz sprawy polskiej na Zachodzie, natomiast polityką bieżącą na ziemiach polskich zajmowało się Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne.
Po odzyskaniu niepodległości, kiedy zrealizowane zostały najważniejsze postulaty Ligi, jej aktywność zmalała. W 1928 r. Liga Narodowa została rozwiązana i wcielona do Stronnictwa Narodowego.
„Przewrót w Polsce” to relacja pierwszego premiera odrodzonej Polski o pracach jego rządu, przedstawionych na tle historycznych przemian końca wojny i początku okresu powojennego. Jędrzej Moraczewski ukazuje trudności, z jakimi borykała się władza kraju wreszcie – po 123 latach zaborów – wolnego i zjednoczonego, ale równocześnie zrujnowanego gospodarczo, skonfliktowanego o sporne terytoria z sąsiednimi narodami, głęboko podzielonego politycznie. Dzieło, napisane w 1919 roku, stanowi zapis dokonań rządzących i społeczeństwa w pierwszych miesiącach niepodległości, a zarazem świadectwo ówczesnych emocji oraz bezwzględnej walki antagonistycznych stronnictw ideowych. Narracja Moraczewskiego również pełni funkcję perswazyjną: ma przekonać czytelnika do polityki Józefa Piłsudskiego i obozu socjalistycznego, zdezawuować działalność ich oponentów. Wstęp i opracowanie tekstu autorstwa Tomasza Nałęcza pozwalają dotrzeć do treści ukrytych w tej opowieści, umożliwiają krytyczną lekturę spisanej na gorąco relacji.
Jędrzej Moraczewski (1870–1944): Polityk socjalistyczny, działacz społeczny, publicysta. Pierwszy premier odrodzonej Polski (1918–19). Bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego. Z wykształcenia inżynier kolejnictwa.
Od 1894 działał w ruchu socjalistycznym. Pełnił funkcję posła w parlamencie austriackim. Członek i jeden z przywódców PPSD (1907–18). W czasie wojny kapitan I Brygady Legionów Polskich, należał do POW i Konwentu Organizacji A. Minister poczty i komunikacji w tymczasowym rządzie Ignacego Daszyńskiego.
W Polsce niepodległej był posłem z ramienia PPS, wicemarszałkiem sejmu, ministrem komunikacji, a także robót publicznych. Po przewrocie majowym popierał politykę Piłsudskiego, co doprowadziło do jego odejścia z PPS (1927). Następnie działał w PPS – d. Frakcji Rewolucyjnej i Centralnym Zrzeszeniu Klasowych Związków Zawodowych.
Zobacz też pozostałe publikacje, dostępne w sklepie Muzeum Historii Polski!
