Napoleoński konkordat – jak pogodzić Kościół z rewolucją francuską?

Zobacz też: Konkordat 1925. Zagadnienia ustrojowo–prawne

W chwili przewrotu 18/19 brumaire’a (10/11 listopada) 1799 r. Napoleon był człowiekiem powszechnie znanym, z którym na scenie politycznej Europy należało się liczyć. Władcy państw świeckich, pod presją lub dobrowolnie, musieli zaakceptować jego hegemonię, czerpiąc z tego profity.

Ugruntowawszy swą władzę na arenie politycznej, Bonaparte zaczął także myśleć o zachowaniu kontynuacji swojego rodu. Małżeństwo zawarte z Józefiną Tascher de la Pagerie takiej perspektywy nie dawało, toteż Napoleon pragnął poślubić madame Grand i szybko unieważnić poprzedni związek. A że był to ślub kościelny, należało uzyskać dyspensę u papieża. Na Stolicy Piotrowej Pius VI zmarł w 1799 r. jako jeniec Francuzów. Napoleon zezwolił na jego pogrzeb z pełnym ceremoniałem. W 1800 r. papieżem został Pius VII, który przychylił się do propozycji uregulowania spraw kościelnych wysuniętej przez Napoleona.

Alegoria konkordatu z 1801 roku (domena publiczna).

W odpowiedzi na propozycje Pierwszego Konsula wynegocjowano konkordat, który zawarto 15/16 lipca 1801 r. Przywrócił on katolicyzm we Francji, uznając, że jest on religią większości Francuzów. W myśl postanowień traktatu biskupi i proboszczowie mieli składać przysięgę wierności państwu (czyli Napoleonowi), i w zamian otrzymywali od niego uposażenia. Bonaparte przyznał wolność religijną i status prawny protestantyzmowi i wyznaniu mojżeszowemu. Kościół otrzymywał swobodę działania i podstawy materialne. Artykuły Organiczne, narzucone przez Napoleona 6 kwietnia 1802 roku, zacieśniały kontrolę państwa nad Kościołem i ograniczyły interwencje papieskie we Francji.

W 1804 r. papież udał się do Paryża, by wziąć udział w koronacji Napoleona na cesarza (2 grudnia). Wraz ze wznowieniem wojny w Europie jego stosunki z cesarzem pogorszyły się – Bonaparte wymógł na papieżu rezygnację kard. Ercole Consalviego (17 czerwca 1806 r.), a odmowa poparcia kontynentalnej blokady Anglii przez Piusa VII doprowadziła do okupacji Rzymu przez wojska Napoleona (2 lutego 1808 r.) i zajęcia pozostałej części Państwa Kościelnego (17 maja 1808 r.). Papież zareagował ekskomuniką (10 czerwca), nie wymieniając jednak Napoleona. 5 lipca został aresztowany i internowany w Sawonnie koło Genui. Zareagował na to odmową udzielenia inwestytury kanonicznej biskupom mianowanym przez Napoleona, w końcu jednak we wrześniu 1811 r. zgodził się na wprowadzenia ich na urząd przez metropolitów.

To jednak nie zadowoliło Napoleona, który kazał przewieźć papieża do Fontainebleau (maj-czerwiec 1812 r.). Tu zmusił go do podpisania 25 stycznia 1813 r. tzw. konkordatu z Fontainebleau, w którym papież wyrzekał się Państwa Kościelnego. Pius VII 24 marca odwołał swój podpis, a niepowodzenia militarne zmusiły Napoleona do odesłania papieża z powrotem do Sawonny w styczniu 1814 r. i uwolnienia go 10 marca 1814 r. Papież wrócił do Rzymu, ale po ucieczce Napoleona z Elby musiał szukać schronienia w Genui.

Dziedzictwo Napoleona w dziedzinie spraw kościelnych częściowo legło już w 1816 r., kiedy we Francji zniesiono rozwody – przywróciła je dopiero III Republika Francuska w 1884 r. Na szerszy powrót projektów z czasów rewolucji i rządów Napoleona trzeba było czekać aż do czasów prezydentury Valérego Giscard d’Estainga (1974-1981), który sprzyjał liberalizmowi obyczajowemu.

Bibliografia:

• Baszkiewicz Jan, Francja nowożytna. Szkice z historii wieków XVII – XX, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002.
• Baszkiewicz Jan, Historia Francji, Ossolineum, Kraków 2002,
• Richard McBrien, Leksykon papieży: pontyfikaty od Piotra Apostoła do Jana Pawła I, Świat Książki, Warszawa 2002.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/