Zygmunt III Waza (1566–1632)
Zygmunt III Waza, portret pędzla Martina Kobera, ok. 1590 roku Zygmunt III Waza (1566–1632) przyszedł na świat na zamku Gripsholm 20 czerwca 1566 roku. Był synem Jana III Wazy, króla szwedzkiego i pierwszego wielkiego księcia Finlandii, oraz Katarzyny Jagiellonki, najmłodszej córki Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Zygmunt Waza urodził się de facto w niewoli – jego rodzice zostali na zamku Gripsholm uwięzieni z powodu podejrzeń ówczesnego szwedzkiego króla, Eryka XIV, o udział swego młodszego brata Jana w spisku przeciw niemu.
Karta ich losów wkrótce się jednak odwróciła – wiosną 1569 roku, gdy Zygmunt miał niespełna trzy lata, jego ojciec został koronowanym władcą Szwecji. Sam Zygmunt, nim objął tron szwedzki, w pierwszej kolejności został królem polskim. 19 sierpnia 1587 roku, w czasie elekcji zorganizowanej po śmierci Stefana Batorego, kandydatura młodego wciąż Szweda okazała się zwycięska – większość obecnych opowiedziała się właśnie za Wazą, zamiast za jego głównym konkurentem, arcyksięciem Maksymilianem III Habsburgiem. Mimo iż część szlachty ogłosiła królem właśnie Maksymiliana, to w sporze tym zwyciężył ostatecznie Zygmunt wraz ze stronnikami. Z początkiem października zaprzysiągł Pacta Conventa, a 27 grudnia został koronowany w Krakowie.
Pierwsze lata jego rządów to m.in. zmagania z buntami kozackimi, a także – od 1592 roku – połączenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów oraz Szwecji unią personalną, która weszła w życie po śmierci Jana Wazy i intronizacji Zygmunta na skandynawskim tronie. Szwedzką koronę stracił po powstaniu Karola Sudermańskiego w 1599 roku, choć tytularnym monarchą pozostał aż do swojej śmierci. Od 1605 roku musiał się zmagać dodatkowo z buntem w Polsce – przez dwa lata trwał tzw. rokosz Zebrzydowskiego, który jednak zakończył się porażką ze strony wojewody krakowskiego i jego stronników.
Za czasów panowania Zygmunta III Wazy Rzeczpospolita brała udział w licznych wojnach, m.in. kilkukrotnie wybuchały konflikty ze Szwecją, a w związku z tzw. Dymitriadami (próbami polskiego interweniowania w kwestie rosyjskiej polityki) i próbą osadzenia na tronie moskiewskim syna Zygmunta, Władysława, trwały starcia z Rosją w latach 1609–1618. Z kolei w latach 1620–1621 toczyła się wojna z Imperium Osmańskim, która pozostała ostatecznie nierozstrzygnięta.
Zygmunt III Waza na katafalku (obraz Christiana Melicha, 1633 rok) Tymczasem w 15 listopada 1620 roku miał miejsce zamach na życie króla – niezrównoważony psychicznie kalwinista Michał Piekarski zaatakował władcę czekanem, w czasie, gdy król udawał się na nabożeństwo. Zygmunt otrzymał dwie rany, w plecy oraz w twarz.
W polityce wewnętrznej Zygmunt III Waza charakteryzował się m.in. zdecydowanym poparciem dla ruchu kontrreformacyjnego. Doprowadził też w 1596 roku do zawarcia unii w Brześciu Litewskim, na mocy której Cerkiew prawosławna i Kościół łaciński zostały połączone na terenie Rzeczpospolitej (choć oczywiście nie wszyscy przedstawiciele prawosławia poparli ten ruch). W tym samym roku Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy – w 1595 roku wybuchł bowiem na Wawelu pożar, którego wynikiem były znaczne uszkodzenia zamku. Za czasów Zygmunta III RON osiągnęła największy zasięg terytorialny w swojej historii – miało to miejsce w latach 1619-1622, po rozejmie z Rosją w Dywilnie.
Zygmunt III Waza zmarł 30 kwietnia 1632 roku w Warszawie. Miał dwie żony – Annę Habsburżankę i Konstancję Habsburżankę (były to rodzone siostry). Doczekał się dwunastki dzieci, z czego dwaj jego synowie – Władysław IV i Jan II Kazimierz również zostali władcami polskimi.
Zygmunt III jako dziecko i jego rodzice, Jan III i Katarzyna Jagiellonka, uwięzieni na Zamku Gripsholm; obraz Józefa Simmlera Zygmunt III Waza – często zadawane pytania:
Jak wyglądała droga Zygmunta do władzy?
Władza nie przyszła Zygmuntowi łatwo – zarówno w Rzeczpospolitej, jak i w ojczystej Szwecji. Nim objął tron polski, musiał się zmierzyć z niechęcią części szlachty oraz habsburskim przeciwnikiem – Maksymilianem, który był przecież cesarskim potomkiem i cesarskim bratem. [CZYTAJ WIĘCEJ]
Które zwycięstwo za czasów Zygmunta III Wazy było najbardziej znamienite?
Nie ulega wątpliwości, że najbardziej znanym zwycięstwem czasów Zygmunta było starcie pod Kircholmem 27 września 1605 roku. Wojska Rzeczpospolitej, dowodzone przez Jana Karola Chodkiewicza, pokonały oddziały szwedzkie – co warto zaznaczyć, przy znacznym udziale słynnej husarii. [CZYTAJ WIĘCEJ]
Czy władca zasłużył na niesławę?
Czy Zygmunt III Waza zasłużył na niesławę? Bez wątpienie wiele z jego decyzji i kierunków prowadzenia polityki może się wydać kontrowersyjne. By orzec, czy jego polityka była błędna, czy też nie, trzeba dokładnie przeanalizować jego monarszą „karierę” [CZYTAJ WIĘCEJ]
Czym była wielka smuta i jaki był w niej udział Wazów?
Wielka smuta to znane w rosyjskiej historiografii określenie dotyczące lat po śmierci cara Fiodora, ostatniego przedstawiciela dynastii Rurykowiczów. W owym czasie Rzeczpospolita, pod wodzą Zygmunta III, chętnie interweniowała w życie polityczne Rosji, próbując osadzić nawet na jej tronie królewicza Władysława. [CZYTAJ WIĘCEJ]
