Zofia Kossak i „Żegota” – nowości w Muzeum POLIN z okazji 80. rocznicy powstania Komitetu Pomocy Żydom
Zofia Kossak i „Żegota” – nowości w Muzeum POLIN z okazji 80. rocznicy powstania Komitetu Pomocy Żydom
27 września 1942 r. w okupowanej Warszawie powstał Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom – pierwsza ogólnopolska organizacja niosąca pomoc Żydom podczas Zagłady, która zapoczątkowała historię powołanej kilka miesięcy później „Żegoty”. Z okazji 80. rocznicy powstania Komitetu, w Muzeum POLIN przybliżamy historię tej tajnej organizacji i ludzi ją tworzących – poznaj naszą kolekcję, przeczytaj nowości wydawnicze, weź udział w dyskusji o Sprawiedliwych.
„Zofia Kossak była niesłychanie nieostrożna. Wierzyła ludziom”, wspomina Janusz Jabłoński, który jako 16-latek w czasie okupacji niemieckiej współpracował w konspiracji z Zofią Kossak. To ona, pisarka i działaczka społeczna z katolickiej organizacji Front Odrodzenia Polski, wraz z Wandą Krahelską-Filipowiczową działaczką Stronnictwa Demokratycznego, a dawniej członkinią legendarnej Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej, założyły w okupowanej Warszawie Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty. Obie pośmiertnie uhonorowane zostały tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
W wywiadzie dla Muzeum POLIN, Janusz Jabłoński podzielił się osobistymi wspomnieniami na temat „Ciotki”, jak nazywał Kossak. Opisuje m.in. tajną skrytkę w jej mieszkaniu przy ul. Radnej w Warszawie, przybliża okoliczności rozpoczęcia bliskiej współpracy z jego matką, Marią Jabłońską, także uhonorowaną tytułem Sprawiedliwej.
Janusz Jabłoński wspomina także swoje zaangażowanie w kolportażu redagowanej przez Kossak „Prawdy”, czyli podziemnego organu informacyjnego Frontu Odrodzenia Polski. To właśnie ta organizacja stała za wydaniem kluczowej dla powstania Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom odezwy zatytułowanej: Protest! Zofia Kossak wezwała w niej do niezgody na trwającą wtedy eksterminację Żydów:
„Świat patrzy na tę zbrodnię straszliwszą niż wszystko, co widziały dzieje – i milczy. Rzeź milionów bezbronnych ludzi dokonywa się wśród powszechnego, złowrogiego milczenia […] Kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala”
Protest! Zofii Kossak. Premiera opracowania na portalu Polscy Sprawiedliwi
Protest! został rozkolportowany na ulicach okupowanej Warszawy 11 sierpnia 1942 roku. Był odpowiedzią na prowadzone przez Niemców masowe wywózki Żydów z warszawskiego getta do ośrodka zagłady w Treblince, które trwały już dwudziesty dzień. Wydano go w formie ulotki w nakładzie 5000 egzemplarzy.
„Odezwa Zofii Kossak to tekst założycielski dla polskiego myślenia o ratowaniu Żydów”, zauważa Tomasz Żukowski, badacz problemów dyskursu publicznego w Polsce. „Trwa wokół niego spór. Jan Błoński dziwił się, że był to dokument »bardzo prożydowski [...] i zarazem… jaskrawie antysemicki«”.
80. rocznica powstania Tymczasowego Komitet Pomocy Żydom to okazja dla Muzeum POLIN do publikacji opracowania tematycznego, które poświęcimy szczegółowej lekturze Protestu!, refleksji nad znaczeniem tego tekstu w dyskusji o dziedzictwie Sprawiedliwych. Premiera miała miejsce 18 września na portalu Polscy Sprawiedliwi. Autorem opracowania jest dr hab. Tomasz Żukowski z Instytutu Badań Literackich PAN.
To nie wszystko, co przygotowaliśmy z tej okazji.
Co się stało z dziedzictwem Sprawiedliwych? Dyskusja w Muzeum POLIN
21 września o godz. 19:30 zapraszamy na drugie spotkanie z cyklu dyskusji o polskich Sprawiedliwych, organizowanych w 2022 r. przez Muzeum POLIN. Porozmawiamy o tym, jak przez blisko 80 lat od zakończenia II wojny światowej zmieniał się sposób przedstawiania historii Sprawiedliwych. Przyjrzymy się, jakim celom służyła w latach PRL i po roku 1989, jak była instrumentalizowana. Zastanowimy się, w jaki sposób historia Sprawiedliwych może służyć edukacji nowych pokoleń.
Po pierwszym spotkaniu online pt. „Kim byli Sprawiedliwi?”, tym razem będziemy dyskutować o tym, jak o nich opowiadamy. Polacy ratujący Żydów w czasie II wojny światowej pozostają od lat jednym z centralnych punktów dyskusji historycznych w Polsce. Dlaczego rozmowa o heroizmie przeradza się w rozmowę o polskiej winie? Jak na przestrzeni lat w debacie publicznej i historycznej kształtowany był obraz Polaków ratujących Żydów? Podczas rozmowy będziemy szukać odpowiedzi na kluczowe w tym kontekście pytanie – jak opowiadać historię Sprawiedliwych?
W dyskusji udział wezmą Anna Bikont, autorka m.in. książki Sendlerowa. W ukryciu, prof. Michał Bilewicz i prof. Karolina Wigura z Uniwersytetu Warszawskiego. Dyskusję poprowadzi Michał Okoński z „Tygodnika Powszechnego”.
Autor tekstu: Mateusz Szczepaniak
