Zamki w Polsce [Mapa]
Mapa zamków w Polsce (aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Orle Gniazda – słynne zamki Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej
Miłośnicy średniowiecznej architektury obronnej prawdopodobnie wskazaliby pogranicze dzisiejszego województwa małopolskiego i śląskiego jako region, w którym można znaleźć największe nasycenie zamków. To zasługa tzw. Orlich Gniazd, czyli twierdz ulokowanych na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Fortyfikacje te, budowane w znacznym stopniu z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, miały chronić stolicę jego państwa – Kraków – przed najazdami czeskimi z rejonu Śląska. Miejsca takie jak Olsztyn, Ogrodzieniec, Bobolice czy Rabsztyn to obiekty doskonale znane, będące symbolem epoki kazimierzowskiej. Dziś większość z nich to malownicze ruiny, rozłożone na wapiennych skałach Jury. Chętni do zobaczenia zamkowych obiektów mogą ruszyć też nieco na zachód, poza właściwy szlak Orlich Gniazd, i obejrzeć zamek w Będzinie czy też nowożytne obiekty położone na południe od konurbacji górnośląskiej.
Zamki na Dolnym Śląsku
Innym „rajem” dla miłośników zamków może być Dolny Śląsk. Specyfika tej dzielnicy, podzielonej w średniowieczu między wielu książąt z dynastii piastowskiej, widoczna jest w dużym nasileniu obiektów fundowanych przez poszczególnych lokalnych władców. Jeszcze od Śląska Opolskiego, wzdłuż Odry, wije się szlak nowożytnych renesansowych rezydencji książęcych, wśród których prawdopodobnie najbardziej okazałą jest zamek w Brzegu, nazywany „śląskim Wawelem”. Nieco dalej na południowy zachód, na górskim obszarze sudeckim, mamy zaś do czynienia z twierdzami wybudowanymi w średniowieczu do ochrony pogranicza śląsko-czeskiego. Wśród nich wymienić można tak malownicze obiekty jak zamki Chojnik, Wleń, Bolczów czy Czocha. W regionie tym można też znaleźć najbardziej znaną w naszym kraju wieżę rycerską w Siedlęcinie, a także dwie perełki architektury zamkowo-pałacowej – zamki Kliczków i Książ.
Zamki w Wielkopolsce i Małopolsce
W porównaniu do „pogranicznych” terenów, centrum dwóch głównych historycznych dzielnic Królestwa Polskiego jest dużo mniej nasycone tego rodzaju obiektami fortyfikacyjnymi. Specyfiką Wielkopolski i Małopolski jest natomiast dużo większa obecność na tym obszarze zamków prywatnych, stawianych przez potężne rody możnowładcze, np. Kmitów w Nowym Wiśniczu, Melsztyńskich w Melsztynie, Odrowążów w Dębnie czy Borków w Koźminie. Założenia te stanowiły centrum domen feudalnych i były symbolem siły danej rodziny. W związku z położeniem wewnątrz państwa w mniejszym stopniu były też zagrożone przez najazd nieprzyjacielski. Wraz z wytworzeniem się warstwy magnackiej wiele z nich przekształcono w rezydencje renesansowe i barokowe, nierzadko też możni budowali zamki-pałace od podstaw. Wśród tego typu obiektów – perełek świeckiej architektury nowożytnej – warto wymienić m.in. Książ, Baranów Sandomierski, Nowy Wiśnicz, Kórnik, Rydzynę, Łańcut czy Krasiczyn.
Spodobał ci się nasz artykuł? Podziel się nim na Facebooku i, jeśli możesz, wesprzyj nas finansowo. Dobrze wykorzystamy każdą złotówkę! Kliknij tu, aby przejść na stronę wsparcia.
Mapa zamków w Polsce (aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Zamki zakonne
Trzeci głównym fundatorem zamków w Polsce – po władcach i możnowładcach – były zakony rycerskie. Prym wiedli tu oczywiście Krzyżacy, którzy stworzyli prężne państwo na terenie ziemi chełmińskiej, Pomorza i Prus. Wypracowali on bardzo charakterystyczny typ nizinnego zamku gotyckiego, budowanego przede wszystkim z cegły – miał on formę czworokątną, wysokie mury i baszty i był bardzo dobrze przystosowany do obrony, stanowiąc ośrodek władzy zakonnej nad otaczającymi go terenami. Przykłady tego typu zamków znaleźć można na terenie województw warmińsko-mazurskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, a do najważniejszych przykładów – oprócz słynnego na całą Europę stołecznego Malborka – należą obiekty w Gniewie, Bytowie, Kętrzynie, Nidzicy czy Radzyniu Chełmińskim. Na terenach dzisiejszej zachodniej Polski – województwa lubuskiego i zachodniopomorskiego – od pełnego średniowiecza znajdujących się pod silnymi wpływami niemieckimi, swoje posiadłości miały też inne zakony rycerskie: joannici i templariusze. W ramach zakładanych przez siebie komandorii budowali oni również niewielkie zamki, z których najlepiej zachowanymi są obiekty pojoannickie w Łagowie i Pęzinie. Specyficznym przykładem zamku powiązanego z zakonem jest też Otyń, w epoce nowożytnej przekształcony w… klasztor jezuitów.
Zamki duchowne
W średniowieczu duchowni – przede wszystkim biskupi – oprócz funkcji religijnych zajmowali też ważne miejsce w systemie feudalnym. Nie dziwi więc, że często byli oni też fundatorami zamków, które zabezpieczały ich domeny oraz stanowiły oparcie polityczne. Wyróżnić można dwa kompleksy zamków duchownych na terenie dzisiejszej Polski. Pierwszym jest rejon dawnego państwa krzyżackiego, gdzie biskupi pomezański i warmiński byli panami feudalnymi, podporządkowanymi władzy zakonu, jednocześnie zaś posiadającymi pewną niezależność. W wypadku pierwszego z biskupstw ślady tego znaleźć można m.in. w Kwidzynie i Szymbarku, natomiast do władztwa biskupów warmińskich zaliczyć można zamki m.in. w Reszlu, Olsztynie i Lidzbarku Warmińskim. Co istotne, były one budowane w tej samej formie, co zamki krzyżackie. Na terenie Królestwa Polskiego ważnym panem feudalnym był natomiast biskup krakowski, który wystawił zamki m.in. w Iłży, Bodzentynie, Sławkowie, Lipowcu czy Siewierzu – w ostatnim z miejsc hierarchowie z Wawelu aż do upadku Rzeczpospolitej pełnili formalną funkcję książąt.
Wschód mniej „zamkowy”?
Uwagę zwraca natomiast bardzo słabe nasycenie zamkami terenów na wschód od Wisły, m.in. prawobrzeżnego Mazowsza, Podlasia czy Lubelszczyzny. Książęta warszawscy wystawili pojedyncze zamki m.in. w Ciechanowie, Mielniku czy Liwie, natomiast w posiadaniu Zygmunta II Augusta znalazł się zamek w Tykocinie, gdzie wybudowano renesansową rezydencję (ostatnio odbudowaną). Dalej na południe uwagę zwracają zamki królewskie, m.in. w Kazimierzu Dolnym, Lublinie, Przemyślu i Sanoku, oraz pojedyncze obiekty prywatne. Wydaje się, że w wypadku tego regionu decydujący wpływ na mniejszą liczbę zamków miała specyfika historii tych ziem. Zostały one intensywniej zagospodarowane dopiero w późnym średniowieczu, zagrożenie ze wschodu ze strony Tatarów, Rusinów czy Litwinów miało bardziej dynamiczny i mniej powiązany z terenem charakter, a w okresie rządów Kazimierza Wielkiego (Ruś Czerwona) i Jagiellonów (Lubelszczyzna i Podlasie) znalazły się one z dala od granic państwa królów polskich.
Zobacz też:
- Ogromna kolekcja map w wolnym dostępie
- Mapa krain historycznych
- Zamek Książ – historia skrywająca tajemnice
