Zamek Królewski prezentuje unikatowe mapy dawnej Rzeczpospolitej
„Jestem kolekcjonerem, odkąd sięgam pamięcią” – tak zwykł mawiać o sobie Tomasz Niewodniczański. Jeśli słowa te wzbudzają czyjeś wątpliwości, to z pewnością rozwieje je bogaty dorobek, który się za nimi kryje. Z wykształcenia fizyk jądrowy, z zamiłowania bibliofil i kolekcjoner, w ciągu czterdziestu lat zgromadził mnóstwo listów, starodruków, rękopisów znanych pisarzy czy książek z dedykacjami. Wśród nich wyróżnia się niewątpliwie zeszyt zapisany własnoręcznie przez Adama Mickiewicza, dokumentujący jego pobyt na Krymie, w Odessie i w Moskwie. Mimo wielu unikatowych dokumentów i rękopisów, perłą w kolekcji Niewodniczańskiego są jednak bez wątpienia mapy.
W ciągu swojego życia zebrał ich ponad 2300 – a to i tak liczba uwzględniająca tylko mapy i widoki polskich miast. W bogatym zbiorze Niewodniczańskiego uwagę historyków przykuwają w szczególności oryginały dawnych map Rzeczpospolitej i jej poszczególnych regionów – na tyle unikatowe, że jego kolekcja uznawana jest przez ekspertów za jedną z największych i najważniejszych na świecie prywatnych kolekcji kartograficznych. Co takiego skrywa w sobie wyjątkowy zbiór?
Unikatowe mapy dawnej Rzeczpospolitej
Najbardziej unikalne eksponaty z bogatego zbioru kolekcjonera prezentuje wystawa: „Polonia, Lithuania et Ucraina. Mapy z kolekcji dr. Tomasza Niewodniczańskiego”, czynna od 26 maja 2022 roku w bibliotece Zamku Królewskiego. Wybrany zbiór czterdziestu unikatowych map przedstawia historię i rozwój kartografii od XVI do XVIII wieku, przypominając jej najwybitniejszych twórców i najbardziej znane nazwiska – takie jak chociażby Johann Baptist Homann czy Karol H. de Perthées – królewski kartograf Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Mapa w większej rozdzielczości
Poza historią samej kartografii, mapy z kolekcji Niewodniczańskiego prezentują również historię wielonarodowej i wielokulturowej Rzeczpospolitej, będąc świadectwem pokojowego i przyjaznego przenikania się różnych kultur, języków i nacji w obrębie jednego terytorium. Istotną część kolekcji stanowią więc mapy prezentujące ziemie dzisiejszej Ukrainy – w tym m.in. datowana na rok 1648 Mapa generalna stepów albo Ukraina z ościennymi ziemiami autorstwa Guillaume'a le Vasseur de Beauplana.
Mapa w większej rozdzielczości
Ów francuski inżynier swoją przygodę na ziemiach polskich zaczął od wojskowości – projektował systemy obronne, zakładał wsie, budował szlaki komunikacyjne. Przede wszystkim gromadził jednak informacje geograficzne, co w końcu zaprowadziło go w kierunku kartografii. To właśnie jemu przypisuje się wykonanie pierwszych szczegółowych map ziem południowo-wschodnich - na stworzenie mapy Ukrainy w 1645 roku otrzymał specjalny przywilej od króla Władysława IV Wazy. W owym czasie mapa ta była dziełem bez wątpienia wyjątkowym. Niektórzy uważają, że w obliczu kryzysu polskiej kartografii, trwającego od połowy XVII do połowy XVIII wieku, z map Ukrainy Beauplana korzystał sam Jan III Sobieski i jego oficerowie podczas walk z Kozakami i Tatarami.
Oprócz map Beauplana, wśród dzieł zaprezentowanych na wystawie na uwagę zasługuje również Mapa Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego z ich zabranymi ziemiami i Królestwo Pruskie, opracowana przez Williama Fadena. Angielski wydawca i nadworny geograf króla Jerzego III zasłynął przede wszystkim z opracowania szczegółowej kartografii rewolucji amerykańskiej. Stworzone przez niego mapy w dużej mierze zaspokajały potrzeby ówczesnego rządu oraz społeczeństwa brytyjskiego głodnego informacji o wojnie, a wiele z nich stanowi do dziś główny kartograficzny zapis poszczególnych bitew tego konfliktu. W pokaźnej kolekcji wiodącego w swoim czasie londyńskiego twórcy map znalazły się również te przedstawiające ziemie Polski i Litwy.
Mapa w większej rozdzielczości
Pozostałe z map w równie barwny sposób prezentują ziemie należące dzisiaj do Polski, Litwy, Ukrainy, Białorusi, Łotwy i Estonii, a dawniej – tworzące trzon wielonarodowej, wielokulturowej Rzeczpospolitej. W szczególnym momencie, jakim się dziś znajdujemy, stanowią one symbol okresu pokojowego koegzystowania trzech nacji na jednym terytorium – mimo dzielących je różnic historycznych czy kulturowych.
