Yehuda Bauer – „Przemyśleć Zagładę” – recenzja i ocena

W rozmowie z Robertem Mazurkiem, poświęconej polityce historycznej, Szewach Weiss, stwierdził, że dla Izraela polityka historyczna nie jest sprawą przeszłości, ale czymś niezwykle żywotnym i aktualnym. Od ponad 2000 lat, odkąd Izrael stracił własne państwo rozpoczął się proces prowadzenia swoistej polityki historycznej. Według byłego przewodniczącego Knessetu i ambasadora Izraela w Polsce, Holocaust jest jej kluczowym wydarzeniem, wokół którego budowana jest znaczna część narracji. W tym kontekście Marsz Żywych jest tylko jednym z przykładów – jak określił to prof. Natan Sznaider – „inflacji Holokaustu”, dokonywanej przez ciągłe instytucjonalne narzucanie tej tematyki. Książka Yehudy Bauera w pewien sposób wpisuje się w ten nurt.

Już na samym wstępie Autor jako jeden z motywów napisania książki podał rosnący wpływ Zagłady na otaczającą go rzeczywistość. Nie sposób odmówić jej waloru naukowości. Tym niemniej wśród dostępnych dla polskiego czytelnika książek traktujących o Holocauście, stanowi pozycję wyróżniającą się pod względem formy i treści.

Przede wszystkim trzeba podkreślić sposób prowadzenia narracji przez byłego profesora Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Jest ona niezwykle mocno osadzona w kulturze żydowskiej. Dla polskiego czytelnika wyjątkowy walor stanowić będą zwłaszcza kompleksowe odwołania do spraw związanych z żydowską religijnością. Pod tym względem Rozdział 9. książki zatytułowany Teologia czyli Bóg chirurg wyróżnia się zresztą na tle całej książki. Stanowi on ciekawe ujęcie tego trudnego z punktu widzenia badacza tematu. Autor potrafi przebrnąć przez trudne teologiczne tematy w sposób zrozumiały dla „historycznego” czytelnika. Autor zastawia tu jednak na czytelnika pewną pułapkę. Sugestywny język i erudycja Bauera, okraszone wieloma przypisami, dają pozór całościowego ujęcia, czy wręcz wyczerpania tematu. Tymczasem wszystko to stanowi jedynie punkt widzenia Autora i zaproszenie czytelnika do dyskusji.

Taki zabieg Autor zastosował również w Rozdziale 4. Intepretacje ogólne: Zygmunt Bauman, Jeffrey Herf, Gotz Aly i Rozdziale 5. Interpretacje ogólne: Daniel Jonah Goldhagen, John Weiss, Saul Friedlander. Autor przedstawia w nich nie tyle interpretacje Holocaustu przedstawiane przez wybitnych badaczy tematu, co raczej poddaje je krytycznej analizie, samemu w zamian nie proponując nowego rozwiązania.

Na tym tle zupełnie odmienne wydają się być Rozdział 6. Żydowski ruch oporu – mit czy rzeczywistość, Rozdział 7. Opór bez broni i inne reakcje Żydów oraz Rozdział 8. Problem gender: przypadek Gisi Fleischmann. Zwłaszcza ten ostatni, w chwili gdy książka ukazywała się po raz pierwszy (2001), musiał być dla historyków nowatorski i odkrywczy. Dla przedstawienia perspektywy Genderowej autor zastosował w nim metodę studium przypadku – dzieje Gisi Fleischmann.

W przywołanym na początku wywiadzie Szewach Weiss wspominał Izraela Gutmana, jednego z największych historyków izraelskich. Zapytany kiedyś co mają wspólnego współcześnie Polska i Izrael odpowiedział, że zarówno dla Polaków i Izraelczyków historia nie chce być historią, ona żyje cały czas. Holocaust jest chyba najbardziej wyrazistym potwierdzeniem tezy izraelskiego historyka.

Książka Przemyśleć Zagładę Yehudy Bauera możemy zaliczyć do książek, które stały się jednym z wytrychów w dyskusji nt. pamięci o Holocauście. Nie na darmo Autor książki na końcu książki w Aneksie zawarł treść swojego przemówienia wygłoszonego 27 stycznia 1998 roku w niemieckim Bundestagu z okazji Dnia Pamięci Ofiar Zagłady, stanowiący manifest Autora książki i zawierający najważniejsze tezy jego pracy. Czy lektura przynosi więcej pytań czy odpowiedzi – proszę sprawdzić samemu.