Wystawa „Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918” w Muzeum Narodowym w Warszawie - opinia i recenzja
(fot. Bartosz Bajerski, Muzeum Narodowe w Warszawie, mat. prasowe) Szli krzycząc: „Polska! Polska!” – wtem jednego razu
Chcąc krzyczeć zapomnieli na ustach wyrazu...
Juliusz Słowacki
Jak drogę do niepodległości widzieli artyści? Ekspozycja „Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918” zestawia artystyczne przedstawienia wydarzeń historycznych i politycznych dwóch pierwszych dekad XX wieku z przemianami polskiej sztuki u progu odrodzonego państwa. Dziełom ze zbiorów MNW towarzyszą prace współczesnych twórców – Piotra Uklańskiego oraz Przemysława Trusta Truścińskiego, podejmujące dialog z tematyką wojny, niepodległości oraz sztuki narodowej. Wystawa „Krzycząc: Polska!...” wieńczy projekt „3 × Niepodległa w Muzeum Narodowym w Warszawie”.
Na wystawie można zobaczyć powstałe na początku XX wieku prace przybliżające nieoczywisty i bolesny proces odzyskiwania niepodległości. Kurator ekspozycji starał się stworzyć obraz bliski emocjom, jakie towarzyszyły świadkom tamtych wydarzeń, a zarazem odmienny od stereotypu ukształtowanego przez ostatnie kilkadziesiąt lat.
Jacek Malczewski, Hamlet (mat. prasowe Muzeum Narodowego w Warszawie) Jak mówi Piotr Rypson, pełniący do niedawna obowiązki dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie:
Obraz czasów Wielkiej Wojny i odzyskania niepodległości jest w polskiej wyobraźni zbiorowej niewyraźny, zatarty. Przyświecała nam intencja, by go przybliżyć poprzez znakomite zbiory dzieł z tego okresu przechowywane w Muzeum Narodowym w Warszawie. Będzie to wystawa odbiegająca od „niepodległościowego szablonu”. Zaprezentujemy liczne prace nigdy lub od dawna współczesnym widzom nie pokazywane.
Ekspozycję tworzy dziesięć części, które ułożono w porządku chronologicznym i tematycznym. Wystawę rozpoczynają lata 1905–1907 i okres Wielkiej Wojny, zamykają zaś wydarzenia związane z walkami o granice odrodzonej Rzeczypospolitej, wyłonieniem Sejmu Ustawodawczego i wyborem prezydenta Gabriela Narutowicza. Narracja wystawy stanowi zaproszenie do udziału w debacie na temat kształtowania tożsamości narodowej po I wojnie światowej i poszukiwania form i treści dla sztuki narodowej.
Podczas przygotowania do ekspozycji udało się ujawnić wiele ważnych prac, które nie były pokazywane od niemal stu lat. Są to m.in. rzeźby przestawiające Józefa Piłsudskiego, dzieła dokumentujące losy ludności cywilnej podczas Wielkiej Wojny, wśród nich obraz „Uchodźcy” Jana Rembowskiego z 1915 roku, a także wypożyczone z Żydowskiego Instytutu Historycznego cykle Abla Panna i Wilhelma Wachtla. Są tam także zapomniane malarskie wizje Stanisława Fabijańskiego, prezentujące wojenny dramat, czy fotografie Jana Neumana. Na ekspozycji znajduje się również jeden z nielicznych polskich obrazów w stylistyce futurystycznej – „Szarża” Jerzego Hulewicza.
(fot. Bartosz Bajerski, Muzeum Narodowe w Warszawie, mat. prasowe) Prezentowane fragmenty „Wesela” w reżyserii Andrzeja Wajdy, rejestracja spektaklu „Wielopole, Wielopole” Tadeusza Kantora oraz realizacje Piotra Uklańskiego i Przemysława Trusta Truścińskiego stanowią artystyczne interwencje w zespoły dzieł dawniejszych.
Wątki niepodległościowe zestawiono z nowymi, dynamicznie rozwijającymi się tendencjami artystycznymi pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Koniec I wojny światowej zwiastował wzrost zainteresowania sztuką narodową, łączącą nowoczesność z elementami tożsamościowymi, lokalnymi. Obok dzieł artystów związanych z ugrupowaniami awangardowymi, jak Bunt i Formiści, na wystawie prezentowane są prace artystów ukraińskich związanych ze środowiskiem lwowskim oraz twórców awangardy żydowskiej, aktywnych w Łodzi, Warszawie i innych miastach Polski.
Wystawa „Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918” rozpoczyna się w miejscu, w którym przed czterdziestu laty kończyła się w Muzeum Narodowym w Warszawie ekspozycja „Droga do Niepodległości. Ekspozycja malarstwa, rysunku i grafiki XIX i pocz. XX w. zorganizowana została dla uczczenia 60-tej rocznicy odzyskania niepodległości”. Jej kuratorami byli Agnieszka Morawińska i Andrzej Rottermund.
(fot. Bartosz Bajerski, Muzeum Narodowe w Warszawie, mat. prasowe) We wstępie towarzyszącej jej broszury, z 1978 roku, dyrektor Stanisław Lorentz pisał:
Cofamy się tą wystawą w przeszłość, w długi okres niewoli, trwający od roku 1795 do 1918, a więc ponad sto dwadzieścia lat. [...] Sześćdziesiątą rocznicę tego wydarzenia uznaliśmy za okazję do pokazania w rzadko u nas stosowanym porządku tematycznym, a nie chronologicznym, dzieł [...], które odzwierciedlają dzieje narodowej myśli, rozwój wydarzeń i wyobraźni artystycznej, etapu trudnej polskiej drogi do niepodległości.
Kuratorski zabieg zmniejszył niebezpieczeństwa związane z politycznie ryzykowną tematyką, budzącą zainteresowanie cenzury. Porozbiorowe rozterki zostały wówczas ledwie zasygnalizowane poprzez dzieła polskich mistrzów: Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego, Witolda Wojtkiewicza, Andrzeja Wajdy.
To podstawowa różnica w stosunku do obecnej wystawy – najważniejsza część „Krzycząc: Polska!...” dotyczy okresu Wielkiej Wojny, odzyskania niepodległości i walk o kształtowanie granic Rzeczypospolitej oraz narodzin nowej estetyki.
Pokaz z 1978 roku wieńczył obraz Jacka Malczewskiego „Polonia”, symbol walki i nadziei. Obecną ekspozycję zamykają natomiast trzy nieproporcjonalnie reprezentowane w sztuce tematy: powołanie Sejmu Ustawodawczego, polityczne zabójstwo pierwszego prezydenta RP oraz wszechobecny kult Marszałka Józefa Piłsudskiego, z oczywistych powodów na poprzedniej wystawie pominięty.
Na wystawie znajdują się prace powstałe tuż przed odzyskaniem niepodległości – dzieła Jacka Malczewskiego, Zofii Stryjeńskiej, Tadeusza Makowskiego, Witolda Wojtkiewicza i dziesiątków innych artystów zamieszkałych na ziemiach polskich i poza nimi. Ukazana została walka o niepodległość Polski, jej główni aktorzy, uwiecznieni na obrazach i w portretach Wojciecha Kossaka, Stanisława Fabijańskiego, Władysława Wankiego, Leopolda Gottlieba, Leona Wyczółkowskiego, a także udział polskich artystów w działaniach wojennych i pokazany przez nich obraz wojny i walki o niepodległość.
Obiekty tworzące ekspozycję „Krzycząc: Polska!...”, obrazy, rzeźby, grafiki i rysunki, niemal w całości pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Uzupełniają ją dzieła wypożyczone z Muzeów Narodowych w Kielcach, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, Muzeum Wojska Polskiego, krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Biblioteki Jagiellońskiej.
(fot. Bartosz Bajerski, Muzeum Narodowe w Warszawie, mat. prasowe) W programie towarzyszącym wystawie znajdują się oprowadzania, wykłady i warsztaty rodzinne. Muzeum zaprasza na pokazy kina niemego z muzyką na żywo oraz warsztaty dla młodzieży z Przemysławem Trustem Truścińskim. Odbędą się również współorganizowane z przedstawicielami mediów debaty poświęcone zagadnieniom tożsamości narodowej, pamięci zbiorowej czy sztuce narodowej. Szczegółowy program jest dostępny na stronie Muzeum. Kuratorem wystawy jest dr Piotr Rypson, do niedawna zastępca Dyrektora ds. Naukowych w Muzeum Narodowym w Warszawie
Wśród prawie 300 obrazów, rzeźb, grafik i rysunków zaprezentowanych na wystawie każdy znajdzie coś dla siebie. Bowiem jak mówił Piotr Rypson: "Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918" to kilkaset głosów artystów. Ta warta uwagi wystawa sprawia, że każdy wychodzi z niej z własnym obrazem drogi do niepodległości.
Wystawa potrwa do 17 marca 2019 r.
--Redakcja: Magdalena Mikrut-Majeranek--
