Wojsko w II RP [Mapy]
Wojsko w II RP – zobacz też: 15 sierpnia, 11 listopada i nie tylko... – defilady wojskowe w II RP [galeria]
Armia w II Rzeczpospolitej odgrywała nieco inną rolę, niż wojsko we współczesnej Polsce. Obowiązkowa służba wojskowa wiązała setki tysięcy mężczyzn z mundurem, podobnie zresztą jak szkolne wychowanie patriotyczne. Wojsko posiadało chwalebne tradycje z okresu walk o Niepodległość i granice, a w 1939 roku ponownie ruszyło do walki z nieprzyjacielem.
Jednocześnie wojsko stanowiło ważny element lokalnego krajobrazu wielu miast i miasteczek – wokół koszar organizowało się życie społeczne, a udział żołnierzy bywał ważnym elementem świąt narodowych. Gdzie przed wojną znajdowały się najważniejsze garnizony wojskowe i jakie jednostki je zajmowały?
Mapy przedstawiają stan sprzed września 1939 roku, pokazując rozlokowanie jednostek wojskowych, które podjęły walkę z Niemcami.
Piechota
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Trzon przedwojennego Wojska Polskiego tworzyła piechota, zgrupowana w wielkie jednostki – dywizje, których istniało trzydzieści. To przede wszystkim z nich tworzone były armie, będące głównymi związkami operacyjnymi we wrześniu 1939 roku. Rozlokowane były one stosunkowo równomiernie na terenie całego kraju – w każdym województwie stacjonowała przynajmniej jedna dywizja piechoty. Ich dowództwa mieściły się zarówno w dużych ośrodkach (Wilno, Warszawa, Kraków, Lwów itp.), jak i w mniejszych miastach (Skierniewice, Gniezno, Jarosław, Siedlce). Dywizje nosiły nazwy wyróżniające, odnoszące się bądź to do tradycji bojowych (np. trzy dywizje piechoty legionów, nawiązujące do trzech legionowych brygad; 14, 15. i 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty wywodzące się z oddziałów powstania wielkopolskiego) bądź też od miejsca stacjonowania (23. Górnośląska Dywizja Piechoty w Katowicach, 30. Poleska Dywizja Piechoty w Kobryniu). Specyficznym rodzajem związków taktycznych były dwie dywizje piechoty górskiej (21. i 22 DPG).
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Każda dywizja składała się z trzech pułków piechoty, będących główną siłą wojskową danego związku taktycznego (wyjątkiem była 21. DPG, składająca się w okresie pokoju z dwóch pułków). W niektórych wypadkach pojedyncze pododdziały pułku (głównie bataliony) stacjonowały w sąsiednich miastach, co wiązało się z niewystarczającą bazą koszarową lub względami strategicznymi. Podobnie jak w wypadku szczebla dywizyjnego, posługiwały się one nazwami wyróżniającymi upamiętniającymi ich tradycje bojowe (np. „Legionów”, „Strzelców Kaniowskich”, „Dzieci Lwowskich”) bądź miejsce stacjonowania. Odpowiednikiem pułku piechoty dla oddziałów górskich był pułk strzelców podhalańskich (psp).
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Kawaleria
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Odpowiednikiem dywizji w piechocie były samodzielne brygady kawalerii (BK). Nosiły one nazwy od miejsca stacjonowania trzonu ich sił. Wyjątkiem była 10. Brygada Kawalerii, którą w 1937 roku zmotoryzowano, jako pierwszą w Wojsku Polskim wielką jednostkę pancerno-motorową. Uwagę zwraca fakt ulokowania większości brygad na wschodzie II RP, co mogło mieć związek z planami wojny ze Związkiem Radzieckim i rolą, jaką w trudniej dostępnym terenie wschodnim odegrałaby kawaleria.
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Trzonem brygad były pułki kawalerii. Większość wielkich jednostek była trzypułkowa, a cztery (Mazowiecka, Kresowa, Nowogródzka i Pomorska) liczyły po cztery pułki. Pułki dzieliły się na szwoleżerów (psz), ułanów (puł) i strzelców konnych (psk) – podział ten miał jednak charakter tradycyjny. Jak pokazują badania nad przedwojenną wojskowością i działaniami we Wrześniu 1939 roku, oddziały kawaleryjskie były przystosowane do prowadzenia walki zarówno konnej, jak i pieszej. Oddziały 10. BK (10. Pułk Strzelców Konnych i 24. Pułk Ułanów), chociaż nosiły kawaleryjskie nazwy, były w całości zmotoryzowane. Na krótko przed wybuchem wojny zmotoryzowano też 1. Pułk Strzelców Konnych, który wszedł później w skład Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej.
Polecamy e-book Michała Przeperskiego „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Artyleria
W wypadku artylerii główną formą organizacyjną były pułki, których rozróżniano kilka rodzajów. 1. Pułk Artylerii Najcięższej (1 pan), 1. Pułk Artylerii Motorowej (1 pam) oraz 1. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej (1 paplot) były przede wszystkim ośrodkami mobilizacyjnymi – na ich bazie formowano pododdziały (dywizjony i mniejsze), które trafiały do innych związków taktycznych. Po mobilizacji pułki rozformowywano. Podobnie działano w wypadku pułków artylerii ciężkiej (pac), formujących dywizjony artylerii ciężkiej na potrzeby jednostek piechoty, przy czym część pułków również wzięła udział w działaniach wojennych, część zaś została rozformowana.
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Dodatkowo każda dywizja posiadała w swoim składzie pułk artylerii lekkiej (pal), który miał stanowić trzon wsparcia ogniowego piechoty. Pułk taki nosił numer odpowiadający numerowi dywizji, do której był przydzielony. Wyjątkiem był tylko 31. Pułk Artylerii Lekkiej w Toruniu, działający na rzecz Centrum Wyszkolenia Artylerii.
Polecamy e-book: Paweł Rzewuski – „Wielcy zapomniani dwudziestolecia”
Bronie pancerne
Specyficzną formą organizacyjną przedwojennej armii były bataliony pancerne, które pełniły funkcję organizacyjną i szkoleniową – składały się one z pododdziałów czołgów oraz samochodów pancernych, w których w czasie pokoju szkolono kadry broni pancernych. W czasie mobilizacji na bazie batalionów tworzono pododdziały czołgów, samochodów pancernych oraz kolumny samochodowe, które podporządkowywano innym rodzajom wojsk. Wojsko Polskie przed II wojną światową przyjęło więc (inaczej niż np. Niemcy) model organizowania sił pancernych opierający się na tworzeniu mniejszych pododdziałów, nie zaś dużych zgrupowań pancernych.
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Podsumowanie
Geografia garnizonów w II RP zwraca uwagę dwiema tendencjami. Po pierwsze, można tu wyróżnić zarówno duże garnizony (Warszawa, Poznań, Wilno), ale także wiele mniejszych miast, w których zgromadzono liczne oddziały wojskowe (np. Jarosław, Skierniewice). W przeciwieństwie do np. współczesnego Wojska Polskiego, jednostki przedwojennej armii były rozlokowane na terenie całego kraju, od Pomorza i Wielkopolski aż do Wileńszczyzny i Wołynia. Wydaje się, że wpływ na to miało potencjalne zagrożenie ze strony dwóch największych sąsiadów, czyli Niemiec i Związku Radzieckiego, do wojny z którymi Druga Rzeczpospolita szykowała się przez większość swojego istnienia, i z którymi ostatecznie zmierzyła się we wrześniu i październiku 1939 roku.
