Wilno – centrum obchodów Tysiąclecia Litwy i Europejska Stolica Kultury w 2009 roku

Plakat obchodów rocznicowych

Jest to wydarzenie godne odnotowania, gdyż swój wielki jubileusz obchodzić będzie Państwo, które przez ponad 400 lat łączyła z naszym krajem szczególna więź – unia personalna, a następnie realna. Zresztą, wspólne losy były udziałem Polaków i Litwinów znacznie dłużej. Wszyscy chcący odwiedzić litewską stolicę w tym roku zapewne zainteresują się także tym, jak zrealizowano projekt Wilno – Europejska Stolica Kultury 2009.

Tło historyczne

Dla Litwinów jedną z najważniejszych dat w ich historii jest rok 1009. W kilka lat po wyprawie misyjnej obecnego patrona Polski św. Wojciecha (997), w podobną podróż wybrał się benedyktyn, biskup Brunon Bonifacy, znany Polakom m.in. z obrony w liście do króla niemieckiego Henryka II chrześcijańskich cnót Bolesława Chrobrego. Po początkowym sukcesie misji, jakim było nakłonienie do przyjęcia chrztu władcy Prusów Netimera, św. Brunon został jednak zamordowany wraz z 18 towarzyszącymi mu zakonnikami. Niemieckie Roczniki kwedlinburskie odnotowały to wydarzenie właśnie pod rokiem 1009 dodając, iż do męczeńskiej śmierci misjonarzy doszło na pograniczu Rusi i Litwy (in confinio Rusciae et Litue). Litwini uznali tą informację za pierwszą wzmiankę o nazwie ich późniejszego państwa. Nazwa Litwy, podawana w różnych formach, pojawiała się następnie w kronikach ruskich pod 1040, 1113 i 1132 rokiem, zaś od połowy XII wieku wzmiankowana była z coraz to większą regularnością w źródłach pochodzących z innych państw ościennych, również z Polski.

Etymologia nazwy „Litwa” nie jest pewna. Niektórzy historycy litewscy i polscy skłaniają się ku koncepcji pochodzenia jej od rzeki Lietauka. Inni zwracają jednak uwagę na fakt, że rzeka ta jest zaledwie 30–kilometrowym dopływem Wilii. Stąd wysunięto nową hipotezę, że nazwę rzeki najpierw przyjęło niewielkie plemię na ziemiach którego powstały później ośrodki państwowości litewskiej – Kiernów, Troki i Wilno. Po utworzeniu związku plemiennego nazwa Litwy miałaby być przyjęta przez wszystkie plemiona litewskie. Smaczku dyskusji tej dodaje nieznana nam jeszcze lokalizacja poświadczonego źródłowo innego ważnego ośrodka państwowotwórczego – Voruty, jednego z domniemanych miejsc koronacji królewskiej Mendoga.

Fragment mozaiki przedstawiającej św. Brunona, umieszczonej na fasadzie Sanktuarium św. Brunona w Giżycku. Postać świętego jest dobrze znana także w Polsce i w tym roku poświęcono jej szereg inicjatyw naukowych, przykładowo studencką konferencję „Między konwencją a rzeczywistością”, która odbyła się w tysięczną rocznicę śmierci Brunona pod patronatem „Histmaga”.

Chcąc nawiązać do tragicznych wydarzeń 1009 roku, w Giżycku, miejscu wybranym jako symboliczne na dawnym pograniczu rusko–litewskim, w 1909 roku wzniesiono pomnik św. Brunona z Kwerfurtu. Obecnie regularnie grupy litewskich turystów i polityków przybywają do miasta. Tak było chociażby w lipcu 2008 roku gdy delegacja dyplomatów z Litwy, obecna w Polsce z okazji 90–tej rocznicy odzyskania przez ich kraj niepodległości, odwiedziła to miejsce.

Lietuvos Tūkstantmečiui 1009–2009 czyli Tysiąclecie Litwy

Uroczystości Tysiąclecia Litwy zainaugurowane zostały 31 grudnia 2008 r. Na noc sylwestrową zaplanowano w Wilnie spektakl dźwiękowo–świetlny, do realizacji którego pierwszy raz na świecie wykorzystano tzw. technikę anamorfozy. Jego reżyserem był Niemiec Gert Hoff, uznany twórca spektaklu Święto Tysiąclecia, który w noc sylwestrową 2000/2001 w Pekinie zebrał ponad 4 mln bezpośrednich widzów. Wileński spektakl złożony był z 8 integralnych części, m.in. Tysiąclecie Litwy (symboliczny pochód 1000 osób w kostiumach i ze sztandarami z różnych epok), Strzał Giedymina (instalacje laserowe i salwy pirotechniczne odtworzyły strzał Giedymina do żelaznego wilka, co według legendy zainspirowało księcia do założenia w tym miejscu grodu – Wilna), Barwy narodowe Litwy (ognie bengalskie zamontowane na szczycie katedry, jej dzwonnicy i pomnika Giedymina) czy Słońce Tysiąclecia Litwy (strumień światła o średnicy 15 km, symbolizujący słońce, umieszczono na wysokości 20 km, co pozwoliło obserwować go z odległości nawet 60 km od miasta). Podobny charakter co wspomniany sylwestrowy pochód tysiąca osób będą miały także zaplanowane na 16 maja Regaty Tysiąca Łodzi. 1000 lat – 1000 łodzi.

Oficjalny symbol Tysiąclecia Litwy

Przygotowania do organizacji uroczystości Tysiąclecia Litwy rozpoczęły się jeszcze w latach 90–tych. W 1997 roku litewski prezydent powołał do życia Państwową Komisję Tysiąclecia Litwy, do której weszli oprócz niego jeszcze premier i marszałek litewskiego sejmasu. Ułożenie programu obchodów zlecono Dyrekcji Tysiąclecia Litwy, którą kieruje Gedeminas Ilgunas oraz powołanej do życia w 2005 r. dekretem prezydenta Radzie Koordynującej. W jej skład weszły znane postacie nauki i kultury, m.in. Benediktas Juodka, rektor Uniwersytetu Wileńskiego, Zenonas Butkus, dziekan Wydziału Historii UW, Albinas Kuncevičius, kierownik Katedry Archeologii UW, Alvydas Nikžentaitis, dyrektor Instytutu Historii Litwy oraz Jonas Jučas, minister kultury. Ogłoszono konkurs na symbol Tysiąclecia, który przedstawia kreskową formę litewskiego godła Pogoni z otokowym napisem LIETUVA + 1009 – 2009 +. Jeszcze w 2003 roku rząd litewski podjął decyzję o przekazaniu do 2009 roku kwoty prawie 9 milionów litów Dyrekcji Tysiąclecia, dla pokrycia kosztów realizacji projektów naukowych i wydawniczych. Zdecydowano bowiem dofinansować wydanie prawie 300 publikacji z okazji Tysiąclecia Litwy. Są to książki zarówno naukowe, jak i popularnonaukowe oraz pozycje dla dzieci.

Preludium obchodów Tysiąclecia Litwy były uroczystości 750 rocznicy królewskiej koronacji Mendoga w 2003 roku. Odsłonięto wówczas pomnik władcy przed Muzeum Narodowym Litwy. Jak się przypuszcza Mendog koronowany został 6 lipca. Na ten dzień 2009 roku zaplanowano kulminacyjne obchody Tysiąclecia Litwy. Dojdzie wówczas do uroczystego otwarcia Pałacu Wielkich Książąt Litewskich, gmachu odbudowanego niemal od podstaw na jego historycznym miejscu, między Górą Giedymina (Zamkową) a katedrą św. Stanisława.

":www.lietuvai1000.lt W związku z jubileuszem uruchomiono specjalną stronę internetową, dostępną także w języku polskim.

Pałac, o niezwykłej wartości dla historii Litwy, popadał w ruinę systematycznie od połowy XVI wieku. Ostatecznie w drugiej połowie XIX wieku władze carskie zdecydowały o urządzeniu na ruinach pałacu parku miejskiego. Badania archeologiczne rozpoczęto w tym miejscu dopiero w 1987 roku, natomiast w 2001 roku litewski rząd i Sejmas zdecydowały o odbudowie Pałacu. Prace ruszyły w kolejnym roku, a ich efekty będą mogli podziwiać turyści już od 6 lipca 2009 roku, gdy gmach zostanie udostępniony dla zwiedzających. Pałac ma pełnić funkcje centrum historycznego, kulturalnego i edukacyjnego, oraz centrum informacji turystycznej i rządowego centrum reprezentacyjnego, ponad wszystko zaś Muzeum Narodowego. Początkowo zostaną uruchomione cztery ścieżki turystyczne po terenie Pałacu. Oprócz nich zwiedzający będą mogli uczestniczyć w koncertach, zorganizowanych w ramach projektu Barokowe dialogi, mającego prezentować artystyczną spuściznę baroku europejskiego. W dniu otwarcia Pałacu udostępnione zostaną dla turystów także trzy wystawy: Wileński Wawel. Od Jagiellonów do okresu republiki, Sztuka bałtycka oraz Źródła do dawnych dziejów Litwy.

Organizatorami pierwszej wystawy są Litewskie Muzeum Narodowe oraz Zamek Królewski na Wawelu. Ma ona na celu przedstawienie dwóch bliźniaczych rezydencji – Pałacu Wielkich Książąt w Wilnie oraz wawelskiego zamku królewskiego. Zaprezentowane zostaną wyniki badań historycznych i archeologicznych dotyczących rozwoju przestrzennego obu obiektów od XIV do XVIII wieku. Eksponowanych będzie ponad 100 zabytków ruchomych, w tym broń, elementy architektoniczne, zbiór portretów dostojników, kolekcja medali, aktywów skarbowych, kilka makiet pałacu wileńskiego i zamku wawelskiego oraz szczególnie wartościowa kolekcja tkanin Zygmunta Augusta tzw. arrasów. Z kolei ostatnia z wystaw prezentować będzie najważniejsze zabytki pisane odnoszące się do dziejów Litwy. Będą one pochodzić ze zbiorów litewskich archiwów państwowych. Wystawy otwarte 6 lipca będzie można zwiedzać do 4 października.

Okładka katalogu jednej z tegorocznych wystaw

Imprezy okolicznościowe odbywać się będą nie tylko w Wilnie, ale też we wszystkich większych miastach Litwy. M.in. od 4 lipca do 6 grudnia 2009 roku w Rezerwacie Archeologiczno – Historycznym w Kiernawie (litewski odpowiednik Biskupina) odbędzie się XII Międzynarodowy Festiwal Archeologii Eksperymentalnej. W tym niezwykle interesującym miejscu (na obszarze 196 ha znajdują się relikty pięciu wczesnośredniowiecznych grodzisk oraz muzeum archeologiczne połączone trasami turystycznymi) odtwarzane będzie średniowieczne rzemiosło, muzyka itd. Festiwal będzie miał charakter edukacyjny. Przewiduje się, że odwiedzi go ok. 30 tys. zwiedzających. Podobnie 4 lipca otworzona zostanie w przedwojennej rezydencji prezydenta Republiki Litewskiej w Kownie wystawa Pogoń – historia i sztuka. Jej organizatorami będą Muzeum Narodowe Sztuk Pięknych oraz Trockie Muzeum Historyczne i Muzeum Witolda Wielkiego. Na wystawie eksponowane będą różne formy przedstawień litewskiego godła Pogoni – monety, znaczki pocztowe, medale, odznaczenia, nagrody, falerystyka, flagi, dokumenty, książki i inne, znajdujące się w zbiorach muzeów i kolekcjach prywatnych, obejmujących przedział czasowy od średniowiecza do XX wieku. Wystawa czynna będzie aż do lipca 2011 r. Ponadto planowana jest realizacja filmu – Grunwald – dzień żelaza. Reżyserem tej megaprodukcji ma być Raimondas Banionis, zaś konsultantem historycznym prof. Rimvydas Petrauskas. Prasa i media już okrzyknęły ją litewską odpowiedzią na polski film Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda. Premiera filmu odbędzie się w połowie lipca 2010 r., w 600 rocznicę bitwy pod Grunwaldem.

Wilno – Europejska Stolica Kultury 2009

Projekt Europejskiej Stolicy Kultury (pierwotnie Europejskiego Miasta Kultury) został powołany do życia w 1985 roku. Na 2009 roku godność tę otrzymało Wilno. Krajowy Program Wilno – ESK 2009 został zaprezentowany opinii publicznej 28 października 2008 roku. Obejmuje on przeszło 120 projektów i ponad 900 imprez, w tym 600 bezpłatnych. Krajowy Program imprez składa się z 6 dziedzin tematycznych: Program imprez specjalnych (16 projektów), Konferencje i zjazdy (12 projektów), Program sztuk europejskich (45 projektów), Program rozpoznawania kultur (13 projektów), Program żywej historii (16 projektów) i Program Ludzie (16 projektów). Dominują projekty teatralne, muzyczne, taneczne, filmowe i literackie (szczególnie w Programie sztuk europejskich). Ich celem jest m.in. odkrywanie wielonarodowości Wilna i ukazanie związku Litwy z dziedzictwem narodowym krajów Europy Wschodniej (jak w Programie rozpoznawania kultur). Większość bezpłatnych imprez organizowana jest przez różne wspólnoty i grupy społeczne pod gołym niebem litewskiej stolicy (np. Program Ludzie). Naukowym i popularnonaukowym polem wymiany wiedzy i doświadczeń między badaczami kultury będą liczne międzynarodowe konferencje i sympozja organizacji artystycznych i kulturalnych (Program Konferencje i zjazdy).

Podobnie jak w przypadku obchodów Tysiąclecia Litwy, projekt Wilno – Europejska Stolica Kultury zainaugurowany został w ostatnim dniu 2008 roku. Na wielopoziomowej, przeszklonej scenie Pałacu Koncertów i Sportu w Wilnie odbył się niecodzienny spektakl, będący oryginalną interpretacją baśni E. Hofmanna i baletu P. Czajkowskiego Dziadek do orzechów z muzyką trzech współczesnych kompozytorów litewskich.

W ramach programu Żywa historia_ od początku stycznia do końca grudnia 2009 roku odbywać się będzie m.in. ciekawa wystawa pt. 1984. Dramat przeżycia. Szczególne będzie jej miejsce – podziemny bunkier wybudowany w latach 80–tych nieopodal miasta Bezdany w rejonie wileńskim, jako alternatywna stacja telewizyjna na wypadek wybuchu wojny atomowej.

Odwiedzającym litewską stolicę na początku 2009 roku przyszło w udziale uczestniczyć w realizacji projektu Lodowy barok. W XVII wieku Wilno słynęło z architektury barokowej. W lutym br. litewscy artyści wyrzeźbili w lodzie „sobowtóry” autentycznych budowli wileńskich z tego okresu.

Najwięcej imprez ESK odbędzie się latem. I tak w dniach 21–22 sierpnia Wileńska Gildia Rzemiosł zorganizuje na stołecznej starówce Jarmark św. Bartłomieja. Jego celem będzie ożywienie dawnych tradycji rzemieślniczych jako wyrazu kultury mieszczańskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego. W jarmarku uczestniczyć będą przedstawiciele mniejszości narodowych – Tatarów, Karaimów i Żydów. Jego zapowiedzią będą odbywające się comiesięcznie od stycznia imprezy edukacyjne w okolicach historycznych siedzib dawnych wileńskich cechów. Ponadto 23 sierpnia Wspólnota Litewskich Żydów zorganizuje premierę oratorium wykonywanego zarówno przez Żydów, jak i Litwinów. Oratorium towarzyszyć będzie program oświatowy o holokauście Żydów na Litwie, skierowany do uczniów szkół wileńskich. Spośród innych godnych uwagi przedsięwzięć warto jeszcze wspomnieć mającą odbyć się w listopadzie wystawę Czas na fotografii. 1960 – 2009, oraz wycieczki po terenie dawnego wileńskiego zakładu karnego, planowane od 9 czerwca do 6 grudnia 2009 roku.

Zobacz też

• Anglojęzyczne seminarium “The Events of 1939 and their Influence on Polish-Lithuanian Relations” /Wydarzenia roku 1939 i ich wpływ na stosunki polsko-litewskie/ z udziałem prof. Šarūnasa Liekisa

Zobacz też

• Kogo obchodzi historia Litwy?

Bibliografia

1. Tło historyczne
2. A. Kuncevičius, Litwa w przededniu utworzenia państwa, [w:] Historia Litwy od czasów najdawniejszych do 1795 roku, Warszawa 2007, s. 40 – 41.
3. A. Rachuba, Historia Litwy, [w:] Historia Litwy. Dwugłos polsko – litewski, Warszawa 2008, s. 12.
4. H. Wisner, Litwa. Dzieje państwa i narodu, Warszawa 1999, s. 7.
5. Tysiąclecie Litwy
6. 2009-ieji įžengė į Lietuva: naujametę naktį Vilnius tapo šviesos ir kultūros sostinė, „Lietuvos Rytas”, 1 stycznia 2009, "www.lr.lt":www.lr.lt.
7. "www.ciurlionis.lt":www.ciurlionis.lt (Państwowe Muzeum Sztuki im. M. K. Čiurlionisa w Kownie).
8. "www.culturlive.lt/":www.culturlive.lt/pl/2009/events2009-live/
9. "www.kernave.org":www.kernave.org (Państwowy Rezerwat Kulturowy w Kiernawie).
10. "www.lietuvai1000.lt":www.lietuvai1000.lt (Dyrekcja obchodów Tysiąclecia Litwy).
11. "www.valdorumai.lt":www.valdorumai.lt (Muzeum Narodowe „Pałac Wielkich Książąt Litewskich”)
12. Wilno – Europejska Stolica Kultury 2009
13. "www.amatugildija.puslapiae.lt":www.amatugildija.puslapiae.lt (Instytucja Publiczna „Amatų gildia”).
14. "culturlive.lt":culturlive.lt
15. "www.ledinisbarokas.lt":www.ledinisbarokas.lt (Projekt „Lodowy barok”).
16. "www.sovietbunker.com":www.sovietbunker.com (Projekt „1984…”).

Zredagował: Kamil Janicki