„Warszawa zapamiętana. W okupowanej stolicy” – oprac. Magda Szymańska – recenzja i ocena
„Warszawa zapamiętana. W okupowanej stolicy” – oprac. Magda Szymańska – recenzja i ocena
„Warszawa zapamiętana. W okupowanej stolicy” to wyciąg z relacji uczestników życia okupowanej Warszawy. Został stworzony na bazie materiałów zgromadzonych przez Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA, a więc w oparciu o największy w Polsce zbiór nagrań relacji świadków historii.
Recenzowana książka zawiera niezwykle interesujący materiał źródłowy. Dotyka okresu od początku wojny we wrześniu 1939 roku do 1 sierpnia 1944 roku, czyli momentu wybuchu powstania warszawskiego i przybliża losy jednostek, żyjących w Warszawie w tym okresie. Książka jest zbiorem wspomnień i relacji około setki warszawiaków, których normalne życie zostało przerwane przez wrześniowe bomby, zwiastujące nową rzeczywistość niemieckiej okupacji.
Relacje rozbudzają emocje czytelnika, który ma okazję zetknąć się ze słowem ludzi, którzy przeżyli czas niemieckiej okupacji w Warszawie i widzieli na własne oczy dantejskie sceny, rozgrywające się w stolicy. Warto zwrócić uwagę na to, że są to wspomnienia ludzi, którzy w tamtym czasie byli dziećmi. Dlatego też ich perspektywa stanowi dodatkową warstwę emocjonalną.
Kilkustronicowy wstęp w przystępny sposób zarysowuje kontekst historyczny dla prezentowanych wspomnień. Jest napisany przejrzyście, tak że osoba słabo zorientowana w historii będzie mogła zrozumieć przeżycia i doświadczenia bohaterów obecnych na kolejnych stronach pracy. Właściwa część książki składa się z około setki wspomnień, posegregowanych zgodnie z kryterium tematycznym. Są to kolejno następujące zagadnienia: „Początek okupacji”, „Codzienność”, „Wojna niemiecko-sowiecka”, „Tajne nauczanie”, „Konspiracja”, „Represje”, „Getto”, „Wybuch powstania warszawskiego”. Przytoczone tytuły „rozdziałów” niestety nie są uporządkowane w formie spisu treści, lecz natkniemy się na nie jako nagłówki podczas czytania książki „od deski do deski”. Myślę, że dodanie spisu ułatwiłoby czytelnikowi sięgnięcie po najbardziej interesujące go w danej chwili wspomnienia, jednak w żaden sposób nie wpływa to na odbiór wartościowej i poruszającej treści książki. Czytelnik może więc chronologicznie prześledzić życie Warszawy, widziane oczami różnych ludzi, mieszkających w różnych częściach miasta, będących w różnych sytuacjach życiowych i zajmujących się różnymi sprawami. To co łączy ze sobą wszystkie te postaci to szara, okupacyjna codzienność, w której się znajdowali i chęć przetrwania.
Największe wrażenie zrobiły na mnie pierwsze strony zapisane wspomnieniami, dotyczące dni, kiedy normalne życie ludzi zmieniło się w abstrakcyjny koszmar okupacji. Niech odwzoruje to cytat z pierwszego wspomnienia: „Mój kolega ciągle mi tego zazdrościł, ciągle mi mówił: – Janusz, jakie Ty masz szczęście! – Brzydka rzecz, ale mimo wszystko: zobaczyć pierwsze bomby lecące na Warszawę? Historyczny moment”. Lecz tak naprawdę każde wspomnienie buduje u czytelnika wyobrażenie tamtego czasu.
Warto przy tym podkreślić, że recenzowana pozycja nie jest monografią historyczną lub czymś w rodzaju podręcznika z suchą faktografią. Po tak zwane „oral history” sięga coraz więcej ludzi, nie tylko historyków. Przyjęta konwencja sprawia, że większość współczesnych czytelników ma szansę nieco zbliżyć się do tematyki wojennej, okupacyjnej, która jest dla nas przecież tak odległa. Recenzowana publikacja to dobre narzędzie służące popularyzacji historii mówionej, ale również jako pomoc w prowadzonych badaniach. Zachęcam do lektury.
