Walter Kempowski – „Wszystko na darmo” – recenzja i ocena
Walter Kempowski – „Wszystko na darmo” – recenzja i ocena
Walter Kempowski był niemieckim pisarzem, w którego dorobku znajduje się ponad trzydzieści książek. W swoich dziełach poruszał tematy związane z II wojną światową i jej wpływem na życie zwykłych ludzi. W młodości należał do Hitlerjugend, choć podobno nie przejawiał przesadnego oddania organizacji. Po wojnie został aresztowany przez NKWD i oskarżony o szpiegostwo, osiem lat spędził w zakładzie karnym w Budziszynie, po wcześniejszym zwolnieniu wyjechał na zachód i opisał swoje doświadczenia w książce „Na bloku. Raport z więzienia”. Większą sławę i uznanie krytyki przyniosła mu powieść „Tadellöser und Wolf”, w której znowu podnosił wątki autobiograficzne i opisywał dorastanie w Niemczech pod rządami nazistów. Ostatnia powieść autora „Alles umsonst” wydana została w 2006 r., rok przed jego śmiercią. Teraz zapoznać mogą się z nią także polscy czytelnicy, dzięki wydawnictwu ArtRage, którego nakładem ukazało się „Wszystko na darmo” po polsku, w tłumaczeniu Małgorzaty Gralińskiej.
Recenzowana powieść opowiada o małym miasteczku Mitkau w Prusach Wschodnich. Akcja powieści rozpoczyna się w styczniu 1945 r., niedługo przed ewakuacją niemieckiej ludności cywilnej z tych terenów. Głównymi bohaterami są mieszkańcy Georgenhofu, dworku należącego do rodziny von Globig. Służący jako oficer w Wehrmachcie Eberhard zmuszony był pozostawić w domu swoją żonę Katharinę i dwunastoletniego syna Petera. Podupadłym nieco majątkiem z pomocą służby zarządza ciocia, podczas gdy słynąca z urody Katharina spędza dnie w swoim pokoju, izolując się od świata zewnętrznego i nie poświęcając mu wiele uwagi. Pomimo wojny życie w dworku toczy się nadzwyczaj spokojnie, do czasu, gdy zaczynają się w nim pojawiać niespodziewani goście, uciekający z terenów okupowanych przez Armię Czerwoną. Mający niewielkie pojęcie o przebiegu wojny mieszkańcy Georgenhofu przyjmują kolejno pod swój dach malarza-dysydenta, nazistowską skrzypaczkę i bałtyckiego barona z żoną.
Na prośbę pastora Katharina zgadza się ukryć w domu żydowskiego uchodźcę, ten niecodzienny dla niej przejaw działania okaże się przynieść fatalne konsekwencje. W toku powieści poznajemy również innych mieszkańców Mitkau, wspomnianego pastora, doktora Wagnera uczącego Petera, burmistrza, z którym łączy Katharinę enigmatycznie wspominana przeszłość, czy starszego nadzorcę osiedla Drygalskiego, służbistę wiernego partii. Spokojne życie w miasteczku i Georgenhofie dobiega jednak końca, mieszkańcy zmuszeni są do pospiesznej i chaotycznej ewakuacji. Aresztowanie Kathariny pozostawia Petera z ciocią i resztą służby, z którymi pod osłoną nocy opuszcza rodzinny dom, dołączając do pozostałych uchodźców ratujących życie i dobytek przed nadchodzącą Armią Czerwoną.
„Wszystko na darmo” przedstawia historię wysiedlenia niemieckiej ludności z Prus Wschodnich w kompleksowy sposób, z pespektywy cywilów, którzy pozbawieni informacji o prawdziwym przebiegu wojny, zostali zaskoczeni koniecznością ewakuacji i porzucenia rodzinnych stron. Upadek pewnego świata i klęska Niemiec ukazana jest z pespektywy kilkorga bohaterów, dzięki czemu otrzymujemy pełniejszy obraz ówczesnej rzeczywistości i tego, w jak zróżnicowany sposób zwykli ludzie podchodzili do wojny i jaki był ich poziom zaangażowania w narodowy socjalizm, przy czym autor nie ocenia bohaterów, ani nie wartościuje ich zachowań.
Walter Kempowski pisze w specyficznym stylu, pozbawionym emocjonalności i górnolotności, często ironicznym i humorystycznym. Przedstawia czytelnikowi migawki z życia bohaterów, którym nadał oryginalne i charakterystyczny rysy, przejawiające się również w słownictwie i używanych przez nich powiedzeniach. Często stosowane powtórzenia czy pytajniki również składają się na nietypowy i ciekawy sposób prowadzenia opowieści. Autor wzbogaca narrację cytatami z wierszy, popularnych piosenek i przyśpiewek, filmów i tekstów kultury, oddając atmosferę opisywanych czasów. W tym miejscu należy wspomnieć o doskonałej pracy tłumaczki. Małgorzata Gralińska świetnie oddała osobliwy styl oryginału oraz wzbogaciła książkę o przypisy objaśniające polskiemu czytelnikowi konteksty ważne dla pełniejszego zrozumienia powieści.
„Wszystko na darmo” Waltera Kempowskiego w nieszablonowy sposób ukazuje zmierzch niemieckiego świata w Prusach Wschodnich. Stroniąc od podniosłości i uciekania się do sentymentalizmu przedstawia los zwykłych ludzi, z których każdy prezentuje czytelnikowi inne spojrzenie na wydarzenia. Niepozbawiona humoru, zmusza równocześnie do refleksji, przedstawiając wnikliwy i wszechstronny obraz rzeczywistości końca wojny. Zdecydowanie polecam!
