Wakacje ze szczyptą historii (4): Najpiękniejsze świątynie w Polsce

Najpiękniejsze świątynie w Polsce – zobacz też: Najpiękniejsze zamki w Polsce! [Galeria]

Głosowanie na najpiękniejszą świątynie trwa do 21 sierpnia 2011 roku. Zachęcamy do wzięcia w nim udziału a także do zgłaszania własnych propozycji.

Miejsce 10: Kaplica Świętej Trójcy w Lublinie

Prawdopodobnie najciekawszym, chociaż jednocześnie najbardziej niepozornym elementem zamku w Lublinie jest znajdująca się na jego dziedzińcu kaplica pod wezwaniem św. Trójcy. Chociaż wzmianki o niej pochodzą jeszcze z początków XIV w., to okres jej największej świetności przypada na czasy panowania Władysława Jagiełły. Król kazał przebudować kościół w stylu gotyckim, ufundował także wykonanie polichromii w stylu rusko-bizantyńskim. Te wyjątkowe malowidła stanowią bez wątpienia wizytówkę obiektu.

Kaplica Zamkowa w Lublinie - widok od strony prezbiterium (fot. Szater).

W XVI i XVII w. świątynia otrzymała nowy portal oraz szczyt w stylu renesansu lubelskiego. Był to jednak ostatni pomyślny okres w historii obiektu. W XIX w. zamek lubelski pełnił funkcję więzienia, kaplica zaś została otynkowana, przez co bezcenne malowidła zostały zniszczone. Odkryto je dopiero pod koniec XIX w. Prace renowacyjne rozpoczęto w latach 50. i zakończono w latach 90 XX wieku.

Miejsce 8 (ex quo): Kościół Mariacki w Gdańsku

Gdański Kościół Mariacki jest największym kościołem ceglanym na świecie. Budowę tego symbolu zamożnego miasta portowego rozpoczęto w 1343 r. i trwała ona prawie 160 lat. W tym czasie kilkukrotnie zmieniano jego projekty, m.in. w czasie wojny trzynastoletniej podwyższono kościelną wieżę, co stanowić miało symbol zwycięstwa miasta nad Krzyżakami. Do dziś zresztą góruje ona nad Głównym Miastem. W lutym 1502 r. zakończono sklepanie świątyni. W efekcie powstał trójnawowy kościół halowy, w środku którego znajduje się 29 kaplic. Najbardziej znanym elementem wyposażenie świątyni jest tryptyk Hansa Memlinga pt. Sąd Ostateczny, zdobyty przez gdańskich kaprów pod koniec XV w. Dziś jego oryginał znajduje się w Muzeum Narodowym w Gdańsku, w Kościele Mariackim wisi zaś kopia.

Kościół Mariacki w Gdańsku (fot. Łukasz Golowanow, na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported).

W 1577 r. kościół został przejęty przez protestantów. Jego wizerunek był chętnie wykorzystywany w przedstawieniach Gdańska, również w propagandzie hitlerowskiej z 1939 r. W czasie walk o miasto w 1945 r. zawaliła się część jego sklepień, stopiły się niektóre dzwony, zniszczeniu lub rozproszeniu uległa większość wyposażenia. Dopiero po 10 latach kościół ponownie poświęcono i przekazano wiernym, chociaż prace rekonstrukcyjne trwały tam nadal.

Miejsce 8 (ex quo): Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu

Gotycki kościół na Ostrowie Tumskim jest najwyżej notowaną świątynią wrocławską. Już od czasów wczesnego średniowiecza znajdowała się tu siedziba biskupia. Okazała, romańska katedra powstała w połowie XII w. z inicjatywy biskupa Waltera z Malonne. W XIII i XIV w. powstał nowy korpus gotycki świątyni. Charakterystyczna budowla była uzupełniana o kolejne przebudowy renesansowe, barokowe i klasycystyczne. Pod koniec XIX i na początku XX wieku prowadzono restauracje w stylu neogotyckim.

Archikatedra we Wrocławiu (fot. Klearchos Kapoutsis na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic).

W 1945 r. katedra, podobnie jak cały Wrocław, zostały zniszczone w czasie walk z Armią Czerwoną. W 1951 r., po wstępnych pracach konserwacyjnych, prymas Stefan Wyszyński ponownie poświęcił świątynię, od lat 30. XX w. stanowiącą siedzibę arcybiskupstwa. Prace konserwacyjne trwały przez następne dziesięciolecia, uzupełniano m.in. wyposażenie kościoła. W latach 80. podjęto decyzję o ustawieniu nowych, charakterystycznych hełmów na obydwu wieżach katedry. Na szczyt jednej z nich można wjechać windą.

Polecamy e-book Marcina Sałańskiego „Elita władzy w Królestwie Jerozolimskim (1174–1185)”:

Miejsce 7: Klasztor benedyktynów w Tyńcu

Opactwo benedyktyńskie w Tyńcu to pierwszy z obiektów w tej dziesiątce, reprezentujących Kraków (w obrębie tego miasta znajduje się jednak dopiero od 1973 r.). Ufundowane zostało ono w 1044 r. przez księcia Kazimierza I Odnowiciela. Niezwykle charakterystyczna jest już sama lokacja tego obiektu na wapiennym wzgórzu królującym nad Wisłą. Pierwotnie istniały tu romańskie zabudowania z trójnawową bazyliką. Klasztor wraz z kościołem św. Piotra i Pawła przechodził kolejne przebudowy w stylu gotyckim, barokowym i rokokowym. Były one w większości następstwem zniszczeń wojennych, takich jak te z okresu konfederacji barskiej, gdy opactwo stało się twierdzą konfederatów.

Opactwo benedyktyńskie w Tyńcu (fot. Jerzy Strzelecki, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0).

W 1816 r. wypędzono z Tyńca benedyktyów. Kościół w latach 1821-1826 stał się siedzibą biskupstwa tynieckiego, przeniesionego później do Tarnowa. Mnisi wrócili tam dopiero w 1939 r., po wojnie zaś odbudowali podniszczony kompleks. Dziś opactwo znane jest m.in. ze sprzedaży produktów benedyktyńskich.

Miejsce 6: Klasztor franciszkanów na Górze Św. Anny

Góra św. Anny (Anaberg) jest uznawana za jedno z duchowych centrów Śląska. Najbardziej znana jest oczywiście z bitwy stoczonej w tym rejonie w czasie III powstania śląskiego w maju 1921 r. i znajdującego się na niej Pomnika Czynu Powstańczego. Jest to jednak również miejsce ściśle związane z religią, zwłaszcza tradycją pielgrzymkową.

Klasztor franciszkanów na Górze św. Anny (fot. A. Fiedler, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 2.5).

W czasach przedchrześcijańskich na Górze św. Anny znajdowała się świątynia pogańska. Pierwszy kościół pod wezwaniem św. Jerzego zbudowano tu w 1480 r. Na początku XVII w. sprowadzono do niego drewnianą figurę św. Anny Samotrzeciej wraz z jej relikwiami. W czasie potopu szwedzkiego w miejsce to przybyli franciszkanie z Krakowa, którzy wybudowali tu swój klasztor. Niedługo potem powstała przy nim barokowa świątynia. Na początku XVIII w. na południowo-wschodnich stokach góry wybudowano kaplice kalwaryjne, w 1764 r. uzyskano odpust papieski dla kalwarii. W tym samym czasie narodził się ruch pielgrzymek do sanktuarium. W XIX w. franciszkanów dwukrotnie wysiedlano z klasztoru, podobnie postąpili Niemcy w 1940 r. Do dziś jednak to właśnie oni opiekują się tym śląskim sanktuarium.

Miejsce 5: Świątynia Wang w Karpaczu

Najbardziej „egzotycznym” obiektem znajdującym się w naszym rankingu jest bez wątpienia Kościół Górski Naszego Zbawiciela w Karpaczu, znany powszechnie jako Świątynia Wang. Powstał on na przełomie XII i XIII w. w... Norwegii. Ta drewniana budowla wykonana została z bali sosnowych bez użycia ani jednego gwoździa. Tego typu konstrukcje, znane jako kościoły klepkowe (norw. stavkirke), były powszechnie budowane w Norwegii w średniowieczu. Z około tysiąca świątyń do dziś zachowało się ok. 30 obiektów.

Świątynia Wang w Karpaczu (fot. Stefan Kühn, na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported).

Interesująca nas świątynia powstała pierwotnie w miejscowości Vang, położonej nad jeziorem o tej samej nazwie. W XIX w. była już niestety zbyt mała jak na potrzeby norweskich parafian. Kościół został rozebrany i sprzedany królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi IV. W 1841 r. przewieziono go do Berlina. Nie był tam jednak długo – przyjaciółka króla, hrabina Fryderyka von Reden z Bukowca namówiła go do przeniesienia świątynia na Śląsk. Ostatecznie ulokowano ją w Karpaczu Górnym, gdzie od 1844 r. stała się siedzibą parafii ewangelickiej. Przy okazji przenosin rozbudowano bryłę główną, dobudowano też kamienną dzwonnicę, która chroni drewnianą świątynię przed wiatrami górskimi.

Miejsce 4: Klasztor paulinów na Jasnej Górze

Na naszej liście nie mogło oczywiście zabraknąć klasztoru na Jasnej Górze (łac. Mons Clara) – duchowej stolicy polskiego katolicyzmu, miejsca dorocznych pielgrzymek. Powstał on w 1382 r., z fundacji księcia Władysława Opolczyka. Nazwa Jasna Góra została nadana przez węgierskich paulinów na pamiątkę ich macierzystego klasztoru św. Wawrzyńca w Budzie. Niedługo potem sprowadzono tu z Bełza na Rusi cudowną ikonę przedstawiającą Matkę Boską z Dzieciątkiem (tzw. Czarna Madonna). Od tego czasu datuje się intensywny rozwój ruchu pielgrzymkowego. W 1430 r. klasztor ucierpiał w wyniku rozbójniczego napadu husytów, którzy ograbili i uszkodzili obraz Czarnej Madonny.

Klasztor paulinów na Jasnej Górze (fot. Reytan).

Losy Jasnej Góry paradoksalnie łączą się również z historią wojskowości. W pierwszej połowie XVII w. zaczęto budować tu fortyfikacje bastionowe. Wykorzystano je w czasie słynnej obrony klasztoru przed wojskami szwedzkimi w listopadzie i grudniu 1655 r. 10 lat później, w czasie rokoszu Lubomirskiego, pod murami Jasnej Góry miała miejsce bitwa rokoszan z wojskami króla, zakończona zwycięsko dla żołnierzy zbuntowanego marszałka wielkiego koronnego. W latach 1770-1772 konfederaci barscy dowodzeni przez Kazimierza Pułaskiego skutecznie bronili klasztoru przed wojskami rosyjskimi. Późniejsze konflikty zbrojne szczęśliwie ominęły jasnogórską świątynię, która dalej rozwijała się jako centrum pielgrzymek i jeden z głównych ośrodków polskiego katolicyzmu. W 1956 r. miało miejsce uroczyste złożenie Jasnogórskich Ślubów Narodu Polskiego, zredagowanych przez uwięzionego prymasa Stefana Wyszyńskiego. 10 lat później na terenie klasztoru odbyły się centralne uroczystości religijne millenium chrztu Polski.

Polecamy e-book Jakuba Jędrzejskiego – „Hetmani i dowódcy I Rzeczpospolitej”

W sprzedaży dostępne są również druga i trzecia część tego e-booka. Zachęcamy do zakupu!

Miejsce 3: Bazylika archikatedralna w Gdańsku-Oliwie

Dzisiejsza siedziba archidiecezji gdańskiej pierwotnie należała do opactwa cysterskiego, ufundowanego w 1186 r. przez księcia pomorskiego Sambora I. Najstarsze zabudowania klasztorne dwukrotnie zostało zniszczone w czasie najazdu Prusów w XIII w., a w 1350 r. całość obiektu doszczętnie się spaliła. Obecny kształt (trójnawowa bazylika z transeptem i dwoma wieżami) świątynia pod wezwaniem Trójcy Świętej, Najświętszej Marii Panny i św. Bernarda uzyskała w II poł. XIV w. Kolejny raz obiekt spalono w czasie wojny Rzeczpospolitej z Gdańskiem w 1577 r. W 1660 r. w zabudowaniach klasztornych podpisano traktat pokojowy kończący wojnę polsko-szwedzką. W 1688 r. do fasady dostawiono barokowy portal. W 1831 r. zlikwidowano klasztor cysterski, kościół i zabudowania przekazano miejscowej parafii katolickiej. W 1925 r. kościół stał się siedzibą nowo utworzonej diecezji gdańskiej, a w 1992 r. podniesiono go do rangi archikatedry.

Archikatedra w Gdańsku-Oliwie (fot. Joymaster).

Wewnątrz kościoła oprócz bogatego wystroju zwracają uwagę organy, zaprojektowane w latach 1763-1788 przez Johanna Wilhelma Wulffa, wielokrotnie później przebudowywane. Odwiedzając katedrę warto także przejść się po Parku Oliwskim, należącym dawniej do cysterskich ogrodów przyklasztornych.

Miejsce 2: Bazylika archikatedralna na Wawelu

Czołówkę rankingu zdominowały świątynie krakowskie. Miejsce drugie zajęła archikatedra wawelska pod wezwaniem św. Stanisława i św. Wacława – miejsce pochówku polskich królów i bohaterów narodowych, jeden z najważniejszych symboli narodowych. Warto wspomnieć, że znany obecnie korpus świątyni jest dopiero trzecią wersji katedry. Pierwsza, tzw. chrobrowska powstała w tym miejscu po zjeździe gnieźnieńskim. Druga, tzw. hermanowska, budowana była w czasach Bolesława II Śmiałego, Władysława Hermana i Bolesława III Krzywoustego. Ta romańska świątynia spłonęła w 1305 r., do dziś zachowały się jednak jej niektóre elementy, takie jak krypta św. Leonarda. Od 1289 r. katedra jest miejscem kultu św. biskupa Stanisława. W 1320 r., w zniszczonej świątyni odbyła się koronacja Władysława Łokietka na króla Polski - od tej pory to właśnie na Wawelu tradycyjnie odbywały się wszystkie polskie koronacje królewskie (wyjątkiem był tylko Stanisław Leszczyński w 1705 r. i Stanisław August Poniatowski w 1764 r.). Budowa nowej, gotyckiej świątyni trwał do 1364 r. W późniejszych wiekach katedrę otoczył wianuszek kaplic fundowanych przez królów, biskupów i magnatów. Świątynia i znajdujący się przy niej skarbiec były kilkakrotnie rabowane, m.in. w czasie potopu szwedzkiego, wielkiej wojny północnej i II wojny światowej.

Archikatedra na Wawelu (fot: Lestat (Jan Mehlich), na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa–na tych samych warunkach 3.0).

Przybliżenie całości zabytków i atrakcji wawelskiej katedry zajęłoby prawdopodobnie oddzielny artykuł. Najważniejsze z nich, takie jak renesansowa Kaplica Zygmuntowska, nagrobki królów w głównej świątyni i kryptach czy dzwon Zygmunt znane są powszechnie z podręczników i przewodników. Świątynia ta cieszy się jednocześnie ogromnym zainteresowaniem turystów odwiedzających Kraków i Wzgórze Wawelskie.

Miejsce 1: Kościół Mariacki w Krakowie

Kościół Mariacki w Krakowie, mimo że swoją rangą stoi niżej od katedry na Wawelu, jest prawdopodobnie najbardziej znaną świątynią Krakowa i Polski. Trudno oczywiście powiedzieć, czy powodem tego jest film Historia żółtej ciżemki, hejnał odgrywany o pełnych godzinach czy też centralne położenie w narożniku malowniczego Rynku Głównego.

Kościół Mariacki w Krakowie (fot: Pgkos, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa–na tych samych warunkach 3.0 niezlokalizowana).

Gotycka świątynia pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny zastąpiła na początku XIV w. starszy, romański kościół z lat 20. XIII w., zniszczony przez Tatarów. Prace budowlane trwały przez całe czternaste stulecie, w ich wyniku pierwotny halowy układ świątyni został zastąpiony przez bazylikowy. Pod koniec XV w. wewnątrz świątyni pojawił się Ołtarz Zaśnięcia NMP, wykonany przez norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza. Ta największa w Europie gotycka nastawa ołtarzowa jest główną atrakcją świątyni. W XVIII w. miała miejsca późnobarokowa przebudowa kościoła, w wyniku której do fasady dostawiono nową kruchta. W latach 1887-1891 wewnątrz prowadzono prace konserwacyjno-remontowe w duchu neogotyku. Bazylika uzyskała wtedy nową polichromię projektu Jana Matejki, z którym współpracowali Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer. W latach 90. XX wieku przeprowadzono kompleksowe prace restauracyjne świątyni, dzięki którym odzyskała ona swój blask.

Aktualne wyniki głosowania

Zobacz też:

• Najpiękniejsza starówka w Polsce – bój na Facebooku
• Krakowskie Stare Miasto najpiękniejsze
• Najpiękniejsze zamki w Polsce
• Malbork najpiękniejszym zamkiem w Polsce

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/