W walce o niepodległą Ojczyznę – „Bohaterowie Niepodległej”
Więcej informacji na temat serii „Bohaterowie Niepodległej”, a także gotowe do pobrania broszury znajdziecie pod tym linkiem!
Paweł Czechowski: Instytut Pamięci Narodowej prowadzi obecnie serię broszur „Bohaterowie Niepodległej”. Skąd pomysł na właśnie taką formę wydawniczą?
Marek Gałęzowski: Pomysł projektu, który realizuje Biuro Edukacji Narodowej IPN, wynikał z potrzeby upamiętnienia mniej znanych uczestników zmagań o niepodległość Polski, a następnie o granice odrodzonego w 1918 r. państwa, których postaci umieszczono jak gdyby w tle wydarzeń tego okresu. Wynikał tyleż z setnej rocznicy odzyskania niepodległości – nieprzypadkowo został zainicjowany przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr Jarosława Szarka właśnie w 2018 r. – jak i z przekonania, które dobrze wyrażają przenikliwe słowa sprzed wieku:
„Mało wiemy o naszych bohaterach. Gdy padną w służbie Idei, brak nam danych do odtworzenia ich życia, chociaż towarzyszami nam byli i przyjaciółmi. Z luźnych, ułamkowych wspomnień zestawiać trzeba obraz ich jako ludzi i działaczy” (słowa te zapisano w zamieszczonym w „Robotniku” nekrologu porucznika Legionów Stefana Kraka „Dudzieńca”, poległego w walce z Rosjanami).
P.Cz.: „Bohaterowie Niepodległej” to postaci z różnych okresów XX-wiecznej historii Polski – od czasów I wojny światowej po czasy „Solidarności”. Co je łączy?
M.G.: Chociaż niektórych spośród nich ukształtował wiek XIX, to łączą koleje dziejów narodu i państwa w XX w. – walka o niepodległość, wśród obojętności większości społeczeństwa polskiego, wywalczenie suwerennego państwa, utrata niepodległości w 1939 r., zmagania z niewolą komunistyczną i ponowne odzyskanie wolnego bytu. Chociaż czasy różne, to poczucie znaczenia posiadania niezawisłego bytu, wolności po prostu – takie samo.
Wyjaśnię tu, że seria „Bohaterowie Niepodległej” składa się jak gdyby z trzech „podserii”. Zaczęliśmy od uczestników zmagań lat 1908–1921 a więc od pierwszych uczestników irredenty polskiej w zaborze austriackim, po zakończenie militarnego okresu walk o granice Rzeczypospolitej. Druga „podseria” obejmuje uczestników walk z lat II wojny światowej i powojennego podziemia niepodległościowego – żołnierzy niezłomnych. Oczywiście, w tej odsłonie znajdziemy i tych, którzy bili się o Polskę we wspomnianym okresie wcześniejszym, jak ppłk Wacława Lipiński – legionista, bohater obrony Warszawy we wrześniu 1939 r., następnie uczestnik dwóch kolejnych konspiracji. I wreszcie część trzecia obejmuje działaczy opozycji przedsierpniowej i „Solidarności”.
P.Cz.: Jaki był klucz doboru opisywanych osób?
M.G.: Kluczem jest udokumentowany udział w zmaganiach o niepodległość Polski, zarówno w aspekcie wojskowym, jak i cywilnym, czy też w okresie późniejszym – sprzeciw wobec dwudziestowiecznych totalitaryzmów: niemieckiego nazizmu i sowieckiego komunizmu.
P.Cz.: W ofercie znajdują się m.in. opracowania dotyczące Józefa Piłsudskiego i Wojciecha Korfantego. Jakich nowych informacji o politykach tego kalibru może dowiedzieć się czytelnik?
M.G.: W tym wypadku chodziło o coś innego. Zależało nam, by dać ogólny życiorys postaci najbardziej znanych w dziele wybijania się Polski na niepodległość, jak gdyby stworzyć „kieszonkową” wersję albumów wydanych przez IPN na stulecie Niepodległej. Nowych informacji nie będzie, nie takie było bowiem zamierzenie autorów broszur – celem było wypunktowanie zasług związanych z budową niepodległego państwa.
P.Cz.: Czytelnik znajdzie w serii także wiele mniej znanych życiorysów. Które z nich można uznać za szczególnie ciekawe, choć nieco zapomniane?
M.G.: W tym wypadku nie chciałbym wskazywać konkretnych tytułów – naszym zamierzeniem jest publikacja tekstów interesujących poznawczo. To czytelnik decyduje o doborze lektury, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami. Chciałbym natomiast podkreślić, że oprócz wymiaru popularyzującego i upamiętniającego, większość broszur ma też swój aspekt naukowy. Część z nich odnosi się do bohaterów, którzy dotychczas albo nie doczekali się żadnych, albo jedynie bardzo ogólnych biogramów. Prezentowane życiorysy oficerów powstają na podstawie kwerendy akt przechowywanych w Wojskowym Biurze Historycznym im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego, które też w przypadku niektórych wydawnictw serii jest naszym partnerem. Na uwagę czytelnika zasługuje jeszcze jeden z elementów, który jak sądzę powinien być atrakcyjny: szata graficzna i dobór ilustracji, w wielu wypadkach mało znanych.
P.Cz.: Jako koordynator serii brał Pan również czynny udział w tworzeniu wielu broszur. Jak wyglądały prace nad nimi?
M.G.: Każda broszura to osobna historia – w każdym jednak wypadku były to postaci, których losy gdzieś już kiedyś poznałem – projekt zaś dał szansę przedstawienia kilku takich biografii. Wśród nich – wybitnych oficerów legionowych, m.in. Stanisława Kaszubskiego „Króla”, którego biografia – nieprzypadkowo – rozpoczęła naszą serię; nieskromnie dodam, że traktuję ją jako duże osiągnięcie. Z innych – tekst o Jerzym Kulczyckim – pierwszy w ogóle tekst biograficzny w polskiej historiografii, czy o Bogusławie Szulu-Skjöldkronie, nie tylko znakomitym oficerze, ale i jednym z najsłynniejszych legionowych poetów.
P.Cz.: Kolejne wydawnictwa są już w przygotowaniu. Kto zostanie w nich opisany?
M.G.: W najbliższych dniach ukażą się broszury poświęcone uczestnikom wojny z bolszewikami, zamordowanymi w 1940 r. przez NKWD w Katyniu i innych miejscach zbrodni na terenie dawnego ZSRS. Publikacja tych broszur należy do licznych działań Biura Edukacji Narodowej związanych z upamiętnieniem 80. rocznicy zbrodni katyńskiej.
Z kolei w sierpniu, w związku z setną rocznicą bitwy warszawskiej z okresu wojny z bolszewikami, ukaże się kilka broszur poświęconych bohaterom tamtych zmagań, m.in. dotyczących poległego w bitwie por. Stefana Pogonowskiego, czy bohaterów walk pod Zadwórzem (obie autorstwa Szymona Nowaka z BEN IPN) oraz Zygmunta Radońskiego „Żarskiego”, o którym napisał niżej podpisany. Radoński, oficer legionowy, ciężko ranny w bitwie pod Konarami, mimo kalectwa nadal służył w Legionach, potem w WP, by zginąć w boju z bolszewikami.
Ponadto planujemy publikację kilku broszur związanych z czterdziestą rocznicą powstania „Solidarności” – wśród „Bohaterów Niepodległej” znajdzie się m.in. Alina Pienkowska (autor: Arkadiusz Kazański) i Henryk Bąk, o którym napisał dr Grzegorz Łeszczyński (BEN IPN).
