„W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940” – recenzja i ocena
Izabela Mazanowska, Tomasz Ceran, Marcin Przegiętka (red.) – „W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940” – recenzja i ocena
Tom 163 serii Monografie, wpisujący się w Centralny Projekt Badawczy IPN „II wojna światowa i okupacja ziem polskich 1939-1944/45”, poświęcony jest Volksdeutscher Selbstschutz. Redaktorzy tomu, Izabela Mazanowska, Tomasz Ceran i Marcin Przegiętka wraz z trójką innych badaczy (dr hab. Grzegorz Będnik, dr hab. Janusz Wróbel oraz dr Wojciech Wichert) przybliżają działania Selbstschutzu na terenie Pomorza Gdańskiego, Kujaw, Wielkopolski, Górnego Śląska, rejencji ciechanowskiej, powiatów działdowskiego i suwalskiego oraz Generalnego Gubernatorstwa.
Do tej pory najpełniej przebadano Selbstschutz Westpreussen, który działał od września do listopada 1939 r. Odegrał on w eksterminacji ludności polskiej na tych terenach rolę pierwszoplanową, w niczym nie ustępując oddziałom Einsatzgruppen. Nie tylko dokonywał egzekucji na polecenie Gestapo, ale z własnej inicjatywy dokonywał mordów, aresztowań oraz tworzył obozy tymczasowe. Na Górnym Śląsku z kolei tylko w nielicznych przypadkach działał samodzielnie, w związku ze skierowanie, na ten teren dużych sił policyjnych. Z kolei w Generalnym Gubernatorstwie oddziały Selbstschutzu brały udział w akcjach pacyfikacyjnych, realizacji zarządzeń odwetowych, wspierał odbieranie kontyngentów, przymusowe rekrutowanie robotników do Rzeszy oraz nadzorowanie pracy przymusowej Żydów.
Takiemu zróżnicowaniu zadań sprzyjała decentralizacja formacji, na którą największy wpływ miały lokalne ośrodki administracyjne: dowódcy SS i policji, namiestnicy Okręgów Rzeszy, nadprezydenci na terenach wcielonych, generalny gubernator czy gubernatorzy dystryktów.
Należy pochwalić autorów za próbę całościowego ujęcia tego tematu, który dotąd pozostawał na marginesie rozważań badaczy. A znaczenie to tym większe, że Selbstschutz odpowiadał za szereg zbrodni, ale również za podsycanie atmosfery wrogości i nienawiści względem ludności polskiej. Tym większa zasługa autorów, że zdecydowali się dokonać zestawienia i porównania specyfiki działalności tej organizacji na poszczególnych terenach. Mowa o formacji, która liczyła nawet 100 tys. członków (przy niemieckiej populacji na ziemiach polskich wynoszącej 750 tys. osób)!
Niewątpliwie potrzebnym rozwiązaniem recenzowanej pracy jest nie tylko zamieszczenie opisów działalności oddziałów, ale również przybliżenie sylwetek osób zaangażowanych. Wśród nich należy wymienić następujące: Ludolf Herman von Alvensleben, który doprowadził do znaczącej radykalizacji członków formacji na terenie Pomorza i dystryktu lubelskiego. Do dowódców Selbstschutzu należeli również Jürgen Stroop (znany najbardziej ze stłumienia powstania w getcie warszawskim oraz książki Rozmowy z katem), Hermann Höfle (współpracownik Odillo Globocnika i realizator akcji „Reinhardt” oraz „Erntefest”) oraz Martin Fellenz (odpowiedzialny za deportacje Żydów z dystryktu warszawskiego do obozów zagłady).
Volksdeutscher Selbstschutz dość szybko zapomniano. Nie tylko podczas wojny czy składania powojennych zeznań, ale również w historiografii. Do tej pory brakowało kompleksowej monografii tej organizacji. Recenzowana pozycja stara się wypełnić tą lukę przedstawiając sześć artykułów dotyczących działalności Selbstschutzu na całym okupowanym terenie. Udział w projekcie uznanych fachowców przyniósł skutek w postaci starannie przygotowanej, wnikliwie przebadanej i przeanalizowanej problematyki, a także ważnych wniosków poszerzających naszą wiedzę o niemieckiej okupacji.
W
cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce
1939-1940 jest dobrze udokumentowaną, rzetelną i bardzo wartościową
pozycją. Warto zapoznać się z tym pierwszym tak szczegółowym opracowaniem
problematyki.
