W Polsce znajdują się 123 Pomniki Historii. Niedawno do listy dopisano m.in. krakowską Nową Hutę

Lista Pomników Historii została rozszerzona. Zgodnie z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, które weszło w życie 2 lutego 2023 roku, prawosławny Klasztor Świętego Onufrego w Jabłecznej, kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła w Małujowicach, zespół architektoniczny i urbanistyczny dzielnicy Nowa Huta w Krakowie, zespół kolegiaty pod wezwaniem św. Marcina Biskupa w Opatowie, zespół klasztorny Bernardynów w Radomiu, Sanktuarium Matki Pokoju w Stoczku Klasztornym, klasztor męski Zwiastowania NMP w Supraślu, zespół archikolegiaty pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego w Tumie oraz gmach dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie uznano za Pomniki Historii.

Najciekawszym wpisem jest ten dotyczący Nowej Huty.

- Uznanie roli Nowej Huty w historii Polski pozwoli rozwijać turystykę kulturową, edukację historyczną, ale też otwiera drogę do starań o wpis tej części miasta na Listę Światowego Dziedzictwa - czytamy w komunikacie Urzędu Miasta w Krakowie.

Nowa Huta była budowana jako oddzielne miasto i taki też miała mieć status, jednakże już w 1951 r. została włączona do Krakowa jako jedna z jego dzielnic. Posiada unikatowe założenie urbanistyczne, a zbudowana została dla pracowników ówczesnej Huty im. Lenina.  

Czym jest Pomnik Historii?

Przypomnijmy, że Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Zgodnie ze wspomnianym aktem, formy ochrony zabytków to:

• wpis do rejestru zabytków;

• wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa;

• uznanie za pomnik historii;

• utworzenie parku kulturowego;

• ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Pomnik Historii to zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami:

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice.

Warto dodać, że po raz pierwszy Pomniki Historii ustanowiono w 1994 r. Obecnie lista ta liczy już 123 obiekty.

Na liście Pomników Historii znajdują się obecnie 123 obiekty. Status ten posiadają następujące zabytki:

1. Białystok – zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha
2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
3. Bochnia – kopalnia soli
4. Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
5. Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
6. Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
7. Chełmno – stare miasto
8. Ciechocinek – Zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym
9. Czerwińsk nad Wisłą – dawne opactwo Kanoników Regularnych
10. Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. Paulinów
11. Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
12. Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
13. Frombork – zespół katedralny
14. Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
15. Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
16. Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
17. Gdańsk – Twierdza Wisłoujście
18. Gdańsk – Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie
19. Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
20. Gliwice – radiostacja
21. Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
22. Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
23. Gościkowo-Paradyż – Pocysterski zespół klasztorny
24. Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
25. Grudziądz – Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
26. Grunwald – Pole Bitwy
27. Jabłeczna – prawosławny klasztor św. Onufrego
28. Janów Podlaski – Stadnina koni
29. Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju
30. Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
31. Kamień Pomorski – zespół katedralny
32. Kanał Augustowski – droga wodna
33. Kanał Elbląski
34. Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
35. Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
36. Kazimierz Dolny
37. Kielce – Dawny pałac biskupów i katedra
38. Klępsk – kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
39. Kołbacz – założenie dawnego klasztoru cystersów
40. Koszuty – zespół dworsko-parkowy
41. Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
42. Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
43. Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
44. Kraków – dzielnica Nowa Huta
45. Kraków – historyczny zespół miasta
46. Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
47. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy
48. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
49. Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
50. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy
51. Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
52. Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
53. Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów
54. Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich
55. Lubiń – zespół opactwa benedyktynów
56. Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
57. Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
58. Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
59. Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
60. Łowicz – Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
61. Malbork – zespół zamku krzyżackiego
62. Małujowice – kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła
63. Nieborów i Arkadia – Zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
64. Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy
65. Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
66. Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
67. Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
68. Opatów – zespół kolegiaty pw. św. Marcina Biskupa
69. Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
70. Ostrów Lednicki
71. Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
72. Paczków – zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
73. Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
74. Płock – Wzgórze Tumskie
75. Poznań – historyczny zespół miasta
76. Przemyśl – Twierdza Przemyśl
77. Przemyśl – zespół staromiejski
78. Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy
79. Puławy – zespół pałacowo-parkowy
80. Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
81. Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
82. Radom – zespół klasztorny Bernardynów
83. Radruż – Zespół cerkiewny
84. Rogalin – zespół pałacowo-parkowy z obszarem dawnego majątku ziemskiego
85. Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
86. Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
87. Sandomierz – Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
88. Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
89. Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
90. Stargard – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
91. Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
92. Stoczek Klasztorny – Sanktuarium Matki Pokoju
93. Strzegom – kościół pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawła
94. Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
95. Sulejów – zespół opactwa cystersów
96. Sulejówek – Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego
97. Supraśl – Klasztor Męski Zwiastowania Najświętszej Marii Panny
98. Świdnica – katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
99. Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy
100. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe
101. Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
102. Szalowa – kościół parafialny św. Michała Archanioła
103. Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
104. Toruń – Stare i Nowe Miasto
105. Trzebnica – zespół dawnego opactwa cysterek
106. Tum – zespół archikolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego
107. Tykocin – historyczny zespół miasta
108. Tyniec – zespół opactwa benedyktynów
109. Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór
110. Wąchock – zespół opactwa cystersów
111. Warszawa – gmach dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
112. Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
113. Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
114. Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
115. Wieliczka – kopalnia soli
116. Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
117. Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
118. Wrocław – zespół historycznego centrum
119. Wrocław – Hala Stulecia
120. Zabrze – zespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego
121. Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
122. Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
123. Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna

Źródło:

www.nid.pl,

www.nid.pl/pomniki-historii,

www.krakow.pl,

www.isap.sejm.gov.pl.

Polecamy e-book Mateusza Będkowskiego pt. „Polacy na krańcach świata: średniowiecze i nowożytność”:

W sprzedaży dostępna jest również druga część e-booka!