„Traktat ryski – odzyskane dziedzictwo” – wystawa z okazji 100-lecia traktatu na Zamku Królewskim w Warszawie
18 marca 2021 r. przypada 100. rocznica podpisania traktatu pokojowego w Rydze, kończącego wojnę polsko-bolszewicką, na mocy którego zostały wyznaczone granice państwa polskiego na wschodzie oraz uregulowano kwestie odszkodowań dla Polski. Artykuł XI traktatu ryskiego zawierał postanowienia o zwrocie Polsce mienia kulturalnego, grabionego przez Rosję od 1772 r. Był to punkt wyjścia do trwającej 15 lat rewindykacji polskich dóbr kultury.
Z tej okazji Zamek Królewski w Warszawie zaprasza na cykl wydarzeń upamiętniających to bezprecedensowe wydarzenie, dzięki któremu do Polski powróciło wiele bezcennych dzieł sztuki oraz pamiątek narodowych.
Od 16 marca do 30 grudnia 2021 r. w salach Zamku Królewskiego zostanie udostępniona tematyczna ścieżka zwiedzania po Apartamentach Wielkim i Królewskim z zaznaczeniem dzieł sztuki, które zostały odzyskane na mocy postanowień traktatu ryskiego, a także reprodukcje zdjęć ukazujących zmiany w wyglądzie i wystroju sal od 1900 do 1939 r.
W dniach 16 marca – 11 kwietnia 2021 r. podczas wystawy czasowej w Sali Rady zostaną zaprezentowane zdjęcia i dokumenty związane z procesem rewindykacji polskich dzieł sztuki z Rosji Sowieckiej oraz fotografie ukazujące wygląd sal zamkowych w okresie: zaborów, I wojny światowej oraz II RP. Dokumenty i fotografie pochodzą ze zbiorów: Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Muzeum Warszawy oraz Archiwum i Biblioteki Naukowej Zamku Królewskiego w Warszawie.
Cykl wydarzeń obejmuje również 10 wykładów naukowych. Pierwszy pt. Traktat ryski – spojrzenie z perspektywy stulecia zostanie wygłoszony 30 marca 2021 r. przez Prof. Janusza Odziemkowskiego z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Celem przygotowanego programu jest próba unaocznienia materialnego znaczenia traktatu ryskiego dla Zamku Królewskiego w Warszawie. Był to punkt wyjścia do trwającej 15 lat rewindykacji polskich dóbr kultury. Akcja ta stała się przedsięwzięciem bezprecedensowym w skali europejskiej, zarówno co do ogromu przedsięwzięcia, miejsca jego przeprowadzania - na terytorium innego kraju, jak i czasu trwania. Do Polski powróciło wiele bezcennych dzieł sztuki oraz pamiątek narodowych, które Rosjanie wywozili przez cały okres zaborów z ziem polskich.
Dzięki heroicznej postawie członków komisji rewindykacyjnej do ograbionych wnętrz Zamku Królewskiego powróciło ponad 2 tysiące dzieł sztuki, w tym przedmioty z dawnych kolekcji króla Stanisława Augusta. Szczególnie ważny był zwrot obrazów pędzla Marcello Bacciarellego oraz Bernarda Belotta zwanego Canalettem, które dziś możemy podziwiać w Salach Rady, Canaletta, czy też Pokoju Marmurowym. Lata 20. i 30. dwudziestego wieku, to czas przywracania wnętrzom Apartamentów Wielkiego i Królewskiego wyglądu z czasów doby stanisławowskiej, w dużej mierze poprzez ponowne wkomponowanie w ich przestrzeń rewindykowanych obrazów, rzeźb, mebli oraz innych przedmiotów sztuk zdobniczych. Ten żmudny proces miał na celu przywrócenie blasku i prestiżu dawnej rezydencji królów i Rzeczypospolitej - jednego z najważniejszych symboli odrodzonego państwa polskiego. Niestety został on brutalnie przerwany przez wybuch II wojny światowej i kompletne unicestwienie Zamku Królewskiego.
Kuratorami wydarzeń na Zamku są dr Magdalena Białonowska, Norbert Haliński oraz Paweł Tyszka, a autorem projektu scenografii wystawy Jarosław Kłaput.
Zamkowe wydarzenia uzupełni wystawa Instytutu Pamięci Narodowej Gorzki pokój. Traktat ryski 1921 r., która zostanie zaprezentowana na Dziedzińcu Wielkim Zamku Królewskiego. Wystawa ukazuje całościowy obraz zagadnień związanych z najważniejszą ugodą pokojową, jaką Polska podpisała jako samodzielny byt polityczny w minionym stuleciu. Jej założeniem jest szerokie nakreślenie genezy traktatu pokojowego, zawartego po zwycięskiej wojnie Polski z sowiecką Rosją, a także ukazanie jego konsekwencji w krótkiej historii „dwudziestolecia”, oraz na dłuższym tle relacji polsko-rosyjskich, w tym polsko-sowieckich. Wystawa prezentuje losy Polaków, Białorusinów i Ukraińców, w kontekście brzemiennych w skutki postanowień traktatowych. Część zdjęć pochodzi z prywatnych zbiorów Stanisława Grabskiego, głównego architekta traktatu z polskiej strony, zdeponowanych w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Wystawa będzie dostępna na zamkowym dziedzińcu od 16 marca do 24 kwietnia 2021 r. Autorem wystawy jest Adam Hlebowicz, dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN, przy współpracy z prof. Markiem Gałęzowskim. Oryginalną koncepcję plastyczną stworzył Jarosław Kłaput.
