Tomasz Owoc – „Jeńcy wojenni w okupowanym Krakowie 1939-1945” – recenzja i ocena
Jeńcy wojenni w okupowanym Krakowie 1939-1945 to tytuł wystawy czasowej zlokalizowanej w Fabryce Emalia Oskara Schindlera – oddziale Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Zgodnie z koncepcją wystawienniczą tej instytucji, impreza ta wpisuje się w tradycję wystaw czasowych prezentowanych w oddziale MHMK, gdzie prezentowana jest wystawa stała Kraków – czas okupacji 1939-1945. Recenzowana pozycja jest jedynie formalnie katalogiem wystawy czasowej. W rzeczywistości bowiem ma dość nietypową, mocno rozbudowaną formę.
Na terenie Krakowa, uczynionym przez niemiecką administrację stolicą Generalnego Gubernatorstwa, utworzono obozy jenieckie dla żołnierzy wielu narodowości. Wiodącą rolę pełnił funkcjonujący w latach 1941-1944 Stammlager für kriegsgefangene Mannschaften und Unteroffiziere 369, czyli Stalag 369. W tym obozie jenieckim dla szeregowców i oficerów osadzono głównie Francuzów, Belgów i Holendrów. Na początku okupacji na terenie miasta zlokalizowano także Durchgangslager (Dulagi), a więc jenieckie obozy przejściowe. Każde z takich miejsc ma swoje miejsce w prezentowanej wystawie.
Wróćmy jednak do katalogu. Zazwyczaj tego rodzaju publikacje są niezbyt obszernymi broszurami, przedstawiającymi czytelnikowi założenia i układ wystawy. Jeńcy wojenni w okupowanym Krakowie 1939-1945 stanowią tu chlubny wyjątek, bowiem oprócz przedstawienia wyżej wymienionych kwestii zawiera obszerne informacje dotyczące międzynarodowego prawa jenieckiego, stosunku Niemców do niego i wewnętrznych niemieckich przepisów prawnych, struktury systemu jenieckiego, organizacji obozów oraz wprowadzonych przez III Rzeszę rozróżnień i podziałów jeńców ze względu na narodowości. Szczególne znaczenie ma tu fakt, że Związek Sowiecki nie podpisał przed wojną regulującej te sprawy konwencji genewskiej, co zgodnie z wykładnią niemiecką, wyjmowało jeńców sowieckich z jurysdykcji międzynarodowej i umożliwiało ich okrutne traktowanie.
W dalszej części autor katalogu przedstawia zarówno jeńców z Września 1939, jak i głównych bohaterów wystawy, czyli osadzonych w Stalagu 369. Szeroko przedstawia również inne zidentyfikowane miejsca w Krakowie, wiążące się z jeńcami wojennymi (obóz w Mogile oraz Fort 38 Skała). Historia nie kończy się wraz z likwidacją Stalagu 369. Jeńcy przetrzymywani w tym obozie podejmowali różnorakie formy upamiętnienia, zarówno w Polsce, jak i we Francji, Belgii i Holandii - w państwach tych powstawały również stowarzyszenia zrzeszające byłych jeńców. Opiekowano się grobami jeńców sowieckich przy Forcie Skotniki oraz cmentarzem w Borku Fałęckim.
Całość katalogu uzupełniają: kalendarium obozowe, unikatowe archiwalne zdjęcia oraz reprodukcje obrazów, szkiców oraz gazetek tworzonych przez jeńców. Odzwierciedlają one właściwie każdy aspekt jenieckiego życia. Jest tu miejsce na problemy z zachowaniem higieny, tęsknotę, budowę boiska sportowego, pracę przymusową szeregowców, dyscyplinę obozową, życie kulturalne, sportowe i towarzyskie. Wśród szkiców nie brak także scen, takich jak rozstrzeliwania miejscowej ludności, obserwowanych przez jeńców w drodze do pracy lub zza drutów.
Jeńcy wojenni w okupowanym Krakowie 1939-1945 to doskonała pozycja nie tylko dla osób zainteresowanych wystawą, ale również dla tych, które chcą pogłębić swoją wiedzę na temat problematyki jenieckiej podczas II wojny światowej. Samą wystawę można jeszcze oglądać w Fabryce Emalia Oskara Schindlera do 2 kwietnia 2017 roku.
