Tomasz Czerwiński - „Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce” – recenzja i ocena
Praca liczy sobie 378 stron. Została wydana w 2012 roku przez wydawnictwo MUZA i wchodzi – obok prac poświęconych m.in. biżuterii ludowej, ginącym zawodom czy polskim strojom ludowym – w skład serii zatytułowanej „Ocalić od zapomnienia”. Autorem „Kapliczek…” jest Tomasz Czerwiński, etnograf i pracownik Wyższej Szkoły Hotelarstwa, Gastronomii i Turystyki w Warszawie, który jest autorem także dwóch innych tytułów należących do serii: „Budownictwo ludowe w Polsce” (2006) oraz „Wyposażenie domu wiejskiego w Polsce” (2009).
„Kapliczki…” to książka, której edycja niewątpliwie cieszy oko czytelnika. Jest bogato ilustrowana, zaś fotografie pochodzą ze zbiorów prywatnych oraz licznych placówek muzealnych, takich jak Białostockie Muzeum Wsi czy Państwowe Muzeum Etnograficzne. Naturalnie praca została wydana na wysokiej jakości papierze i w twardej oprawie. Prócz tekstu głównego na kartach książki znajdziemy także wiele ciekawych i pomocnych informacji w formie słownika zawierającego pojęcia takie jak „chaczkar”, „mensa” czy „lararium”. Prócz tego w pracy znalazły się przykłady przysłów i pieśni ludowych oraz rycin przedstawiających poszczególne zabytki.
Książka składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszy traktuje o roli krzyża w wierze chrześcijańskiej. Rozdział nie jest długi, lecz mimo to autor zawarł w nim wiele ciekawych informacji dotyczących znaczenia różnych form krzyża w poszczególnych kręgach kulturowych. Drugi rozdział „Krzyże i kapliczki w polskim krajobrazie” liczy sobie 32 strony i opowiada o roli, jaką zajmowały i bardzo często nadal zajmują tytułowe obiekty w życiu polskiej społeczności. Autor informuje czytelnika, że krzyże z figurą św. Jana Nepomucena miały chronić wieś przed powodziami, zaś te z wizerunkiem św. Rocha i Rozalii strzegły przed morowym powietrzem. Dwa kolejne rozdziały zawierają charakterystykę przydrożnych krzyży i kapliczek na terenie Polski. Obydwa są rozbudowane i składają z podrozdziałów, w których Tomasz Czerwiński charakteryzuje poszczególne typy tych form ludowej architektury sakralnej. W kolejnym – „Gospodarze polskich kapliczek”, autor przedstawia m.in. najpopularniejszych świętych, którym poświęcano kapliczki i krzyże. Prócz tych wcześniej wspomnianych byli to także św. Mikołaj, Józef oraz Antoni. Osobny podrozdział został poświęcony obiektom z figurami świętych polskich takich jak św. Stanisław, jeden z trzech głównych patronów Polski czy św. Szymon z Lipnicy, który patronuje Krakowowi i studentom. Ostatni rozdział, który nosi tytuł „Figury”, zawiera informacje na temat krzyży pokutnych, latarni umarłych oraz kapliczek i krzyży upamiętniających mogiły powstańców czy polskich żołnierzy poległych w walce o niepodległość.
Tomasz Czerwiński zaznacza, iż „Kapliczki...” nie są monografią tytułowych obiektów. Celem książki jest popularyzacja wiedzy o przydrożnych krzyżach i kapliczkach. Wydaje się, że cel ten zostanie osiągnięty, bowiem publikacja istotnie ową wiedzę popularyzuje. Książka, mimo iż została napisana lekkim językiem, zawiera najważniejsze informacje o poszczególnych obiektach, ich typach oraz obrzędach z nimi związanych. Ponadto dzięki zawartemu na końcu pracy wykazowi literatury czytelnik może samodzielnie rozszerzyć swą wiedzę o interesujące go zagadnienia.
Pracę Tomasza Czerwińskiego przede wszystkim można polecić osobom zajmującym się etnografią czy historią regionalną. Wzbudzi zapewne także zainteresowanie przewodników turystycznych czy nauczycieli pragnących wzbogacić prowadzone przez siebie lekcje. Jej wysoki poziom zachęca do sięgnięcia po inne prace tego autora oraz inne książki z serii „Ocalić od zapomnienia”.
Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska
