Tomasz Bohun – „Burze na wschodzie. Wojny polsko-rosyjskie od XV do XX wieku” – recenzja i ocena
Tomasz Bohun – „Burze na wschodzie. Wojny polsko-rosyjskie od XV do XX wieku” – recenzja i ocena
„Burze na wschodzie” to ujęta w popularne ramy opowieść o relacjach polsko-moskiewskich (rosyjskich) począwszy od bitwy pod Orszą z 1514 roku aż po rok 1939. Dlaczego dopiero Orsza? Otóż chwalebna wiktoria orszańska stanowiła kluczowy moment w czasie wojny z Moskwą. Moment, który doprowadził do rozbicia sojuszu niemiecko-moskiewskiego, wypowiedzianego zresztą jednostronnie przez cesarza i zbliżenia habsbursko-jagiellońskiego. Moskwicini mogli jednak zachować ziemię smoleńską, co okazało się brzemiennym w skutki ustaleniem rozejmu.
Tomasz Bohun jest autorem kilku książek, w tym recenzowanej niedawno na łamach portalu Histmag.org pracy „Moskwa 1612” opublikowanej w ramach serii Historyczne Bitwy. Jego aktywność koncentruje się jednak przede wszystkim na redakcji i autorstwie tekstów z Magazynu Historycznego „Mówią Wieki”.
Recenzowane „Burze na wschodzie” mają przede wszystkim popularnonaukowy charakter – i tak należy je czytać. Nie jest to bowiem dzieło mające aspirację do tego, by stać się nowatorskim ujęciem poświęconym relacjom ze wschodnim sąsiadem. To sprawnie napisane, solidne opracowanie stanowiące dobre podsumowanie owych stosunków. Szkoda, że autor tak rzadko sięga po formę bardziej obszernej wypowiedzi. Zwłaszcza, że jego książkę po prostu dobrze się czyta.
Tym, co wyróżnia „Burze na wschodzie” autorstwa Tomasza Bohuna jest przede wszystkim plastyczny język. Zazwyczaj do przekrojowych opracowań traktujących o wybranych aspektach (choć istotnych, a zapewne przełomowych) relacji międzynarodowych podchodzimy z pewnym dystansem. Ot, kolejna publikacja odwołująca się do współczesnych obaw i trosk. Jednak trzeba przyznać, że recenzowana praca po prostu się broni. Przede wszystkim za sprawą umiejętnego wykładu skomplikowanej historii, której powtarzalność jawi się jako swego rodzaju fatum ciążące na Polsce. Ale też można ją potraktować jako przestrogę. Z Moskwą/Rosją relacje nie układały się dobrze, a silna Rosja zawsze oznaczała zagrożenie dla ładu środkowoeuropejskiego. Ambicją rządzących w Moskwie i Petersburgu było nie tylko osłabienie, ale wręcz zniszczenie zachodniego sąsiada. Im silniejsza, im bardziej nowoczesna była Rzeczpospolita, tym ciemniejsze, ba, burzowe chmury nadchodziły ze wschodu.
Ale nie może być zbyt pesymistycznie. Niejednokrotnie bowiem Polska nie tylko stawiała zaciekły opór, lecz również potrafiła pokrzyżować szyki i pokonać przeciwnika. „Burze na wschodzie” to dobra lekcja dla nas i przyszłych pokoleń, by sprawy polsko-moskiewskie regulować w sposób ostateczny, bez półśrodków. Nie zadowalać się tymczasowym kompromisem, bo to jedynie odsuwa w czasie nowe zagrożenie. Z tej lekcji powinniśmy także i dziś wyciągać odpowiednie wnioski. Nie dać się uśpić i być przygotowanymi na każdą ewentualność.
Być może jednak jest prawdą, co mówi się o Rosji – że nie da się jej pokonać. Jednakże każde olbrzymie państwo ma swoje słabe strony. I polskie elity, zarówno w przeszłości jak i dziś, powinny mieć tego świadomość, by w odpowiednim momencie przekuć tę wiedzę na skuteczne narzędzie do realizowania interesu narodowego. Historia uczy nas wszakże, że nie można pozwolić, by Rosja stała się zbyt silna. Dla dobra naszego i jej.
W kontekście współczesnej historii, która toczy się na naszych oczach, wypadałoby jedynie wyrazić nadzieję, że nie zostanie już nigdy dopisany kolejny rozdział. Tymczasem sięgnijmy po książkę Tomasza Bohuna. Stanowi ona dobry, rzetelny wykład, który bez przeszkód można wykorzystać jako podstawę do rozważań na temat przyczyn i konsekwencji zaniechań.
