Święty Mikołaj? Oczywiście, że istniał

Zobacz też: Święty Mikołaj biskup w tradycji wschodniej

Święty Mikołaj to jedna z najbardziej popularnych postaci współczesnej kultury. Nieodłącznie związany jest z Bożym Narodzeniem, a jego czerwony strój i biała broda znane są większości dzieci na naszym globie. I choć współczesny Święty to postać fikcyjna, to jednak ma swoje głębokie korzenie w historii Kościoła.

Święty Mikołaj był biskupem Miry na początku IV wieku. Nic więcej o nim nie wiadomo, a w jego popularnych życiorysach dodawano elementy biografii innych osób, w tym Mikołaja (zm. 564), biskupa Pinaru. Mapa kultu świętego Mikołaja stanowi świetną ilustrację do dziejów kontaktów kulturowych różnych części Europy w średniowieczu.

św. Mikołaj z Miry

Zaczęło się od Cesarstwa Bizantyńskiego, w IX wieku czczono go też w Rzymie. W Niemczech jego kult rozpropagowała księżniczka bizantyńska Teofano (zm. 991), żona cesarza Ottona II i matka Ottona III. Trzy lat lata przed jej śmiercią, w 988 roku, chrzest przyjął ruski książę Włodzimierz Wielki. To także początek kultu świętego Mikołaja na Rusi. Biskup Miry był patronem żeglarzy, stąd stał się popularny wśród Normanów podróżujących po wodach Morza Śródziemnego. W czasie pierwszej wyprawy krzyżowej Robert II, hrabia Flandrii, zatrzymał się w 1096 roku u swojego szwagra Rogera Borsy, normańskiego księcia Apulii. Otrzymał od niego cały pakiet relikwii, w tym św. Mikołaja, które kazał złożyć w opactwie Watten. Kiedy Mirę zajęli Arabowie, relikwie świętego zostały wykupione przez kupców włoskich i wywiezione do Bari, gdzie cieszyły się szczególną czcią. Stąd też święty zwany jest często św. Mikołajem z Bari.

Powszechnie uznawany jest za pierwowzór rozpowszechnionego w popkulturze świątecznego Świętego Mikołaja. Tradycja z nim związana sięga jeszcze średniowiecza. W XIII wieku w szkołach w dniu świętego Mikołaja rozdawano zapomogi i stypendia dla biednych uczniów. Odwoływano się przy tym do hagiograficznych opowieści o jego wielkim miłosierdziu, które skłaniało go do dzielenia się swoimi dobrami z najuboższymi. Najsłynniejsza z legend mówi o trzech pannach, które ojciec – z powodu ubóstwa – chciał odesłać do domu publicznego. Święty przez komin wrzucić miał trzy worki z pieniędzmi, przez co uratował dziewczęta przed złym losem.

Święty papież i patriarchowie

Mikołaj I Wielki - papież.

Z perspektywy historyka średniowiecza, najsłynniejszym spośród świętych tego imienia był papież Mikołaj I, którego pontyfikat przypadł na lata 858–867. Dbał on o pozycję Stolicy Apostolskiej. Złożył z urzędu arcybiskupa Rawenny, który przywłaszczył sobie majątki swoich wiernych. Kiedy cesarz Lotar II oddalił swoją żonę Teutbergę, by związać się z inną kobietą, a posłuszni mu arcybiskupi Trewiru i Kolonii zgodzili się na rozwiązanie małżeństwa, Mikołaj I nałożył klątwę na obu hierarchów.

Mikołaj I interesował się też losami Kościoła w Konstantynopolu. Gdy patriarcha Ignacy został złożony z urzędu przez cesarza Michała III, papież nie uznał wyboru jego następcy Focjusza. Zaowocowało to poważnymi napięciami na linii Zachód – Wschód, na które nałożyły się też pewne rozbieżności natury teologicznej. W 867 roku synod w Konstantynopolu obłożył papieża klątwą, co było daleką zapowiedzią rozejścia się obu Kościołów, które symbolicznie nastąpiło w 1054 roku.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Uczniem, a być może nawet krewnym wspomnianego wyżej Focjusza, był Mikołaj I Mistyk, tajny radca bizantyńskiego dworu (mystikos), a od 901 roku patriarcha Konstantynopola. Nie chciał udzielić cesarzowi Leonowi VI dyspensy na czwarte małżeństwo, dlatego został złożony z urzędu – jak miała pokazać przyszłość na sześć lat. W 913 roku został nawet przewodniczącym rady regencyjnej sprawującej rządy w imieniu nieletniego cesarza Konstantyna VII, syna Leona VI i jego czwartej żony. Zmarł w 925 roku. Wspominano go 15 maja. Kultem otoczony był też Mikołaj II Chrysoberg, patriarcha Konstantynopola z lat 978–996.

Książę, zakonnik, podróżnik

Około 1150 roku na drugim końcu ówczesnej Europy, a konkretnie w Danii, urodził się inny święty Mikołaj (Niels). Był nieślubnym synem króla Kanuta V, czyli prawnukiem naszego księcia Bolesława III Krzywoustego. Nie mieszał się w bratobójcze walki, które prowadzili jego bracia i kuzyni, ale prowadził skromne, pobożne życie. Zmarł w 1180 roku i był czczony w ojczystych stronach aż do początku reformacji.

Śmierć św. Mikołaja Owena

Dużą rolę w dziejach Szwajcarii odegrał Mikołaj z Flüe. W 1467 roku, w wieku 50 lat, dość nieoczekiwanie porzucił rodzinę i świeckie życie, by zostać pustelnikiem. W 1481 roku popularny Brat Klaus wziął udział w zjeździe w Stans, gdzie ocalił jedność Konfederacji Szwajcarskiej. Zmarł w 1487 roku, a kanonizowano go w 1947 roku. Jest patronem Szwajcarii.

Jednym z pierwszych angielskich jezuitów był Mikołaj Owen. W czasie prześladowań katolików za rządów Elżbiety I i Jakuba I zapewniał skuteczną ochronę osobom represjonowanym z powodu swoich przekonań religijnych. Dzięki temu zdobył przydomek „Little John” (w polskiej literaturze tłumaczy się go jako „Mały Jaś”), nawiązujący do towarzysza Robina Hooda. Po wykryciu tzw. spisku prochowego został uwięziony w Tower. Zmarł w czasie tortur w marcu 1606 roku.

Ze wszystkich świętych Mikołajów najwięcej krajów odwiedził Niels Stensen. Urodził się w 1638 roku w Kopenhadze, studiował w Amsterdamie i Lejdzie, później mieszkał w Paryżu i we Florencji. Zwiedził Niemcy, Czechy i Węgry. Wychowany w protestanckiej rodzinie, przeszedł na katolicyzm, został kapłanem, a we wrześniu 1677 roku tytularnym biskupem Tiriopolis. Działał w Hanowerze, Hamburgu i Szwerynie, gdzie zmarł w 1686 roku. Nawet po śmierci przyszło mu odbyć daleką podróż. Za sprawą księcia Kosmy III jego ciało przewieziono w tajemnicy do Florencji. Niels Stensen został beatyfikowany w 1988 roku przez papieża Jana Pawła II.

Spodobał ci się nasz artykuł? Podziel się nim na Facebooku i, jeśli możesz, wesprzyj nas finansowo. Dobrze wykorzystamy każdą złotówkę! Kliknij tu, aby przejść na stronę wsparcia.

Bibliografia

• W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959.
• H. Fros, F. Sowa , Księga imion i świętych, t. 4, Kraków 2000.
• A. Krawczuk , Poczet cesarzy bizantyjskich, wyd. 2, Warszawa 1996.
• R.P. McBrien , Leksykon papieży. Pontyfikaty od Piotra Apostoła do Jana Pawła II, Warszawa 2003.
• S. Runciman , Dzieje wypraw krzyżowych, t. 1, Warszawa 1998.

Redakcja: Sebastian Adamkiewicz i Roman Sidorski