Rocznica zamachu majowego: polityka i ofiary

Zobacz też: Józef Piłsudski i przewrót majowy

Jednym z trzech warszawskich pomników Józefa Piłsudskiego jest ten znajdujący się przy placu jego imienia, u wylotu ul. gen. Michała Karasewicza-Tokarzewskiego. Odsłonięto go w 1995 r. (z okazji 75-lecia bitwy warszawskiej) przy udziale prezydenta Lecha Wałęsy. Dwa pozostałe znajdują się przy Belwederze oraz na terenie Akademii Wychowania Fizycznego (której Marszałek jest patronem).

Pomnik znajduje się w ciągu Osi Saskiej, naprzeciwko Grobu Nieznanego Żołnierza. Obydwa obiekty (wraz z Krzyżem Papieskim) tworzą organiczną całość – miejsce celebrowania najważniejszych świąt państwowych.

On to by tutaj zrobił porządek - dało się słyszeć komentarz przechodnia.

Wczoraj przed pomnikiem złożono liczne wieńce od wielu ważnych osobistości i instytucji, z Prezydentem Komorowskim na czele. Wszak 12 maja to nie tylko rocznica zamachu majowego, ale także dzień śmierci Józefa Piłsudskiego.

Po przeciwnej stronie Śródmieścia, na Placu Trzech Krzyży przy ul. Wiejskiej, stoi pomnik premiera z maja 1926 r. Wincentego Witosa. Ustawiono go w 1985 r. z inicjatywy Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.

W momencie, gdy zjawiliśmy się pod rzeźbą, trwała tam pikieta Komitetu Obrońców Demokracji, który postulował ustanowienia 12 maja Dniem Obrońców Demokracji.

Jeszcze dalej na południe, na Placu na Rozdrożu stoi pomnik Romana Dmowskiego, przywódcy narodowej demokracji, wielkiego przeciwnika Józefa Piłsudskiego. Wydaje się, że słuszna jest obserwacja Jerzego Giedroycia, który stwierdził, że Polską rządzą dwie trumny tych wielkich polityków.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w kwaterze B18 pochowano część ofiar zamachu majowego. Komisja Likwidacyjna na czele z gen. Lucjanem Żeligowskim, powołana po zakończeniu walk, urzędowo potwierdziła śmierć 379 ofiar zamachu. Wiadomo jednak, że kolejne osoby umierały jeszcze po 1 czerwca 1926 r. (w tym dniu opublikowano raport komisji). 117 zabitych spoczęło właśnie w kwaterze B18 na Cmentarzu Wojskowym.

Jednym z nich jest Zygmunt Kuśmierczyk, kapral podchorąży, uczeń Oficerskiej Szkoły Piechoty. Jak głosi inskrypcja: Wierny przysiędze poległ śmiercią prawego żołnierza w walce dn. 13 V 1926 r. Miał 22 lata.

Grób Kuśmierczyka jest jednym z najlepiej zachowanych w tej kwaterze. Odczytanie napisu z nagrobka sierż. Jana Suchockiego z 58 Pułku Piechoty z Poznania, poległego w walkach majowych 14 V 1926 r. , jest o wiele trudniejsze.

Wiele mogił pokrytych jest warstwą mchu. Odczytanie informacji kto w nich spoczywa wymagałoby przeprowadzenia solidnych porządków.

W kwaterze B18 do dziś zachowało się kilkanaście nagrobków z lat 1926/1927 (część z nich nie dotyczy prawdopodobnie ofiar zamachu majowego). W 1961 r. zarząd cmentarza zlikwidował ziemne mogiły (pozostawiając te z kamiennymi nagrobkami), szykując miejsce pod nowe pochówki. Od lat 70. chowano tam m.in. powstańców warszawskich i komunistów hiszpańskich przebywających w Polsce na emigracji.

Prochy ze zlikwidowanych grobów zebrano w zbiorowej mogile na skraju kwatery, którą przykryto granitową płytą z metalowym napisem: Żołnierzom Wojska Polskiego poległym w walkach w dniach 12-14 maja 1926 r.

Znajduje się na niej również drugi napis: W jedną ziemię wsiąkła krew nasza, ziemię jednym i drugim jednakowo drogą, przez obie strony jednakowo umiłowaną . Paradoksalnie, w 1961 r. cytowano rozkaz pojednawczy Józefa Piłsudskiego wydany 22 maja 1926 r.

Gdy odwiedziliśmy grób po południu 12 maja, nie paliło się na nim żadne światełko. Postanowiliśmy więc uczcić pamięć ofiar tragedii z 1926 r. chociaż skromnym zniczem, zapalonym w ich intencji.

Po przeciwnej stronie (kwatera B20) znajduje się druga zbiorowa mogiła, w której pochowano jednego oficera i dwunastu szeregowych 10 Pułku Piechoty z Łowicza. Grób ten powstał w rok po zamachu z inicjatywy żołnierzy macierzystej jednostki poległych – składkę na jego budowę płacili oficerowie i podoficerowie pułku.

Inskrypcję nagrobną rozpoczynają słowa: Pierwszym obowiązkiem żołnierza jest niezłomne dochowanie wierności ślubowanej w przysiędze wojskowej .

Czym był zamach majowy z 1926 r.? Czy był to spisek i siłowe obalenie prawowitego rządu? A może czyn wynikający z głębokiego patriotyzmu, mający na celu ratowanie chorej Ojczyzny?

Bez wątpienia była to wojna domowa. Najgorsza z wojen, gdy strzelają do siebie rodacy. Gdy przy okazji giną cywile (stanowili oni ok. 1/3 zabitych). Gdy rany dzielą społeczeństwo.

Warto spojrzeć na wydarzenia z maja 1926 r. przede wszystkim jako na wielką tragedię w historii Polski, jako swoiste memento polskich dziejów. Historia to nie tylko wielkie postacie i wielka polityka.

--Inspiracją i źródłem informacji był dla nas artykuł Marka Henzlera Porachunki majowe opublikowano w najnowszej „Polityce” (nr 20 (2807), s. 48-50).--

Zobacz też:

• Zamach majowy Józefa Piłsudskiego – okoliczności;
• III rząd Wincentego Witosa (cz. 1, cz. 2);
• Tradycja piłsudczykowska w micie genezy IV RP (cz. 1, cz. 2);
• W cieniu dwóch postaci... Dyskusja pt. „Wizje niepodległości: Roman Dmowski kontra Józef Piłsudski”;
• Spór o mit założycielski Drugiej Rzeczypospolitej, czyli dlaczego świętujemy 11 listopada?;
• Piłsudczyzna i jaruzelszczyzna;
• Piłsudczyzna i jaruzelszczyzna – polemika;
• O relatywizmie historycznym – odpowiedź na polemikę K. Kloca.