Robert Peckham – „Strach. Inna historia świata” – recenzja i ocena
Robert Peckham – „Strach. Inna historia świata” – recenzja i ocena
Strach towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów, stanowiąc jedno z najbardziej pierwotnych uczuć, wynikające bezpośrednio z naszego instynktu przetrwania. Strach może być jednak czymś więcej niż tylko reakcją emocjonalną organizmu – może stanowić potężną siłę, która wpływa na politykę, naukę, społeczeństwo i kulturę we wszystkich epokach i na każdej szerokości geograficznej. Różne aspekty strachu, szczególnie jako narzędzia politycznego, analizuje Robert Peckham w swojej najnowszej książce „Strach. Inna historia świata” wydanej przez Znak Horyzont.
Autor jest brytyjskim pisarzem i historykiem nauki, technologii i medycyny. Naukowo związany z Uniwersytetem w Hong Kongu, gdzie wykładał na Wydziale Nauk Humanistycznych i Medycyny oraz obejmował stanowisko kierownika Wydziału Historycznego. Jest redaktorem i założycielem serii „Histories and Ecologies of Health” wydawanej przez Pittsburgh University Press. Najbardziej znany z badań na temat historii epidemii we współczesnej Azji oraz historii paniki, w których kluczowy wątek skupiał się na rozwoju nowych technologii nadzoru i ich wpływie na zdrowie globalne.
Autor przedstawia dzieje strachu interdyscyplinarnie, łącząc w publikacji historię, psychologię, nauki polityczne i socjologię i tworząc wieloaspektową i wielokontekstową analizę. Wybierając wątki z różnych okresów i regionów i szczegółowo je analizując Robert Peckham bada jak strach funkcjonuje nie tylko jako reakcja na bezpośrednie zagrożenia, ale także jako narzędzie wykorzystywane do usprawiedliwiania struktur władzy, kontrolowania populacji i manipulowania masami. Książkę rozpoczyna historia epidemii dżumy w XIV wieku, której efektem było osłabienie roli Kościoła. Strach budziły także religijne przewroty w XVI wieku i wynikające z nich konflikty. Przemoc pozwoliła rządzącym na zwiększenie władzy państwowej, a sposobem na zażegnanie chaosu stało się wykreowanie strachu przed władcą absolutnym. W XVII i XVIII wieku to właśnie ci monarchowie za pomocą terroru i epatowania własną potęgą wzbudzali strach w poddanych mający trzymać ich w ryzach.
Kolejnym wątkiem poruszanym w publikacji jest kolonizacja obu Ameryk i Filipin, w XVI w., jej przebieg z wykorzystaniem strachu i panika w Manili w 1820 r., której przyczyny wskazuje autor. Rewolucja francuska jest przyczynkiem do ukazania nieoczywistych związków wolności i strachu oraz jej efektu, czyli lęku przed konfliktem społecznym. Niewolnictwo w Stanach Zjednoczonych autor analizuje w powiązaniu ze strachem, który posłużył do zbudowania Liberii. Lęk przed masami ukazany na przykładzie XIX-wiecznego Londynu wskazuje na źródła strachu związane z rewolucją przemysłową i nowymi technologiami. Autor analizuje wybuchy paniki związane z krachem na giełdzie, przypadki nerwicy frontowej podczas I wojny światowej, zbrodnie nazistowskie i radzieckie, strach przed wykorzystaniem energii atomowej, obawy związane z globalizacją, epidemią HIV/AIDS i w końcu ekopanikę.
Mnogość wątków sprawia, że rozdziały im poświęcone są stosunkowo krótkie, niemniej Peckhamowi udało się zawrzeć w nich wielopłaszczyznową analizę strachu, w której podnosi wątki psychologiczne, społeczne, gospodarcze, polityczne oraz kulturowe. Autor odnosi się często do przykładów dzieł sztuki (z których niestety tylko część reprodukowana jest w książce), jednak najbardziej fascynującym aspektem publikacji jest badanie psychologicznych mechanizmów stojących za strachem. Peckham czerpie z nowoczesnych badań z zakresu psychologii i neuronauki, aby wyjaśnić, w jaki sposób strach nie jest tylko indywidualnym doświadczeniem, ale czymś, czego można doświadczyć zbiorowo i którymi można manipulować. Bada, w jaki sposób środki masowego przekazu, retoryka polityczna i instytucje społeczne przyczyniły się do wzmocnienia i manipulacji strachem w celu kontrolowania populacji. Podważa konwencjonalne rozumienie strachu jako emocji pasywnej, przedstawiając go jako siłę celowo wykorzystaną przez rządzących do kształtowania zbiorowej psychiki społeczeństw. Nie ogranicza się do strachu przed wojną i przemocą, ale zagłębia się w strach przed chorobami, załamaniem środowiska i wstrząsami społecznymi, pokazując, że strach był kluczowym czynnikiem napędzającym zarówno konflikt, jak i współpracę, towarzyszący tak systemom totalitarnym, jak i demokratycznym.
„Strach. Inna historia świata” jest obszerną analizą zagadnienia strachu, w której aspekty historyczne często uciekają na dalszy plan, przedstawiając czytelnikowi szerszą, oryginalną perspektywę. Pomimo swojej naukowości, której wyrazem jest między innymi imponująca bibliografia, prosty, przejrzysty język i swobodna narracja czynią z pozycji niezwykle przystępną i wciągającą lekturę. Książka mogłaby przejść bardziej wnikliwą korektę, ponieważ znajduje się w niej kilka literówek i drobnych błędów. Nie wpływa to jednak na jakość treści, a „Strach. Inna historia świata” jest publikacją zdecydowanie godną polecenia!
