Reuniony, czyli jak zdobyć Strasburg bez jednego wystrzału?
Ludwik XIV, król Francji (obraz Hyacinthe’a Rigauda, 1701 r.) Wojna francusko-holenderska (zwana też wojną Francji z koalicją, tj. Niderlandami, Szwecją, Niemcami, Hiszpanią i Brandenburgią) tocząca się w latach 1672-1679 umocniła pozycję Ludwika XIV w Europie. Po wycofaniu się Holandii z konfliktu, pozostali członkowie koalicji kolejno przystąpili do traktatu w Nijmegen. Krajem, który poniósł w zakończonej niedawno wojnie najdotkliwsze straty była Hiszpania. Straciła ona na rzecz Francji Franche-Comté, Cambrésis, część Hainaut, część Flandrii morskiej i resztę Artois. Od strony niemieckiej Francja otrzymać miała Fryburg w Bryzgowii.
Karol V Leopold, książę lotaryński, utrzymać miał swoje księstwo, ale bez Nancy, Longwy i czterech szlaków komunikacyjnych łączących Alzację z Szampanią. Nie zgodził się on na takie warunki i pozostał w Wiedniu, w związku z czym Ludwik XIV – korzystając z okazji – zatrzymał należne księciu terytoria. Zjednoczone Prowincje z pozoru nic nie utraciły, jednak wojna i trwająca w tamtym okresie powódź, spowodowały dotkliwe straty. Anglia, która podczas trwania konfliktu była prawie neutralna, z wojny zdołała wyciągnąć dodatkowe korzyści handlowe, a król Karol II Stuart umocnił swój autorytet wśród poddanych. Hiszpania po zakończonych działaniach zbrojnych była zbyt wyczerpana by powstrzymać choćby Maurów w Afryce, Rzesza z kolei pogrążyła się we własnych niesnaskach.
Sytuacja polityczna Europy pogrążonej w bezładzie i zawieszeniu politycznym po zakończonym już konflikcie, z którego Francja wyszła zwycięsko, nasunęły Ludwikowi XIV oraz jego doradcom pomysł na nową koncepcję rozstrzygania międzynarodowych sporów terytorialnych.
Reuniony
W 1679 roku Jean-Baptiste Colbert został zastąpiony na stanowisku sekretarza spraw zagranicznych Francji przez swojego młodszego brata, Charlesa Colbert de Croissy. Urodzony w 1625 roku polityk przez wiele lat pozostawał w cieniu bardziej znanego Jean-Baptiste'a. Nim stanął na czele francuskiej polityki zagranicznej był radcą w parlamencie Metzu i intendentem Alzacji. Pełnił również funkcję ambasadora oraz posła w Polsce, Wiedniu, Londynie, Bawarii oraz na konferencjach w Akwizgranie czy Nijmegen. To właśnie on, jako nowy sekretarz stanu, przyczynił się do pchnięcia Ludwika XIV na drogę bezprawnych – lecz na szczęście również bezkrwawych – podbojów.
W celu realizacji nowej polityki zdobywania kolejnych terytoriów, znanej również jako reuniony, zwołany został sztab najlepszych polityków, prawników, historyków oraz publicystów, których zadaniem było przygotowywanie uzasadnienia francuskich pretensji do ziem, które kiedykolwiek do Francji należały, a następnie – na drodze wojen, traktatów międzynarodowych, umów – zmieniły swoją przynależność.
Pokój w Nijmegen , obraz Henriego Gascara (domena publiczna). Polityka ta doprowadziła również do serii zjazdów sądowych, których celem było sprawdzenie, czy zdobyte ostatnimi czasy terytoria nie obejmują przypadkiem swoją jurysdykcją jeszcze innych obszarów, które w związku z tym należeć powinny do królestwa władanego przed dynastię Burbonów. Jeżeli tego typu obszary zajmowały ważne strategicznie pozycje na narażonych na atak granicach – tym lepiej. Jak można się było spodziewać, niektóre z ziem, których przynależność była badana, faktycznie przypaść powinny królestwu francuskiemu: większość miast Alzacji oraz znaczna cześć Księstwa Luksemburskiego kwalifikowały się do przejęcia przez Francję.
Jak zwykło się uważać, ostatecznie na decyzję Ludwika XIV w sprawie polityki reunionów wpłynąć miał incydent podczas negocjacji w Nijmegen, kiedy święty cesarz rzymski udał, że nie zna postanowień układów westfalskich (układów kończących wojnę trzydziestoletnią 1618-1648) i wystąpił z propozycją odstąpienia Ludwikowi dziesięciu miast, które przyznane zostały już Francji trzydzieści lat wcześniej na mocy wspomnianego traktatu.
Zdobycie Strasburga
W 1680 roku trybunał w Breisach przyznał Ludwikowi XIV prawo do pewnych ziem Alzacji, której część już do niego należała. Po rozważeniu sprawy i wydaniu orzeczeń przez prawników, wojska francuskie miały wprowadzić je w życie. Intencją króla było raczej zwiększenie bezpieczeństwa granic, lecz metody, którymi do niego dążono, sprawiły, że jego dawni wrogowie uznali raczej, iż nowy kurs francuskiej polityki stanowi duże zagrożenie.
Potwierdziło się to w ich mniemaniu we wrześniu 1681 roku, kiedy wojska Ludwika zajęły Strasburg, który pełnił kluczową rolę przy przekraczaniu Renu pomiędzy Alzacją i cesarstwem. Podczas poprzedniej wojny miasto to dwukrotnie zamanifestowało „wrogość” – przynajmniej w mniemaniu strony francuskiej – wobec państwa Burbonów oddając swój most na Renie do dyspozycji wojsk cesarskich. Po zawarciu pokoju w Nijmegen Austriacy zamierzali pozostawić tam swój garnizon. François Louvois, francuski minister wojny, dostał rozkaz by ich ubiec i w nocy z 27 na 28 września na czele wojsk stawił się pod murami Strasburga, którego przynależność do Rzeszy nie podlegała wcześniej dyskusji.
Dnia 30 września 1681 roku miasto zmuszone zostało do poddania się bez jednego choćby wystrzału. W akcie kapitulacji mówiono m.in. o konfiskacie sprzętu wojennego przez stronę francuską, przywróceniu katedry dla katolików oraz zagwarantowaniu mieszkańcom Strasburga swobodnego wnoszenia apelacji do sądu w Brisach. Dodatkowo Ludwik XIV potwierdził wszystkie dawne przywileje, prawa, statuty i zwyczaje, tj. swobodę kultu protestanckiego, statuty Senatu i Uniwersytetu, organizację sądów, pobieranie myt i ceł oraz prawo do bicia monety.
Charles Colbert de Croissy (domena publiczna). Dnia 23 października król wjechał do miasta wraz z królową i Delfinem – francuskim następcą tronu. Wieczorem domy zostały iluminowane. Z nizin nadciągnęło wielu wieśniaków, którzy tworzyli podczas królewskiego pobytu rozentuzjazmowane gromady. Następnego dnia w katedrze odśpiewano uroczyste Te Deum, a w kolejnych tygodniach para królewska przyjmowała odwiedziny niemieckich książąt, którzy przybywali by uroczyście powitać Ludwika XIV.
Król w momencie przejmowania Strasburga nie opierał się na oportunizmie lokalnych sądów, lecz powołał się jednoznacznie na pozaprawną doktrynę racji stanu: proniemiecka postawa Strasburga była zagrożeniem dla francuskiego bezpieczeństwa, co nie mogło zostać zaakceptowane. Ofiarami dalszych działań francuskich padły forteca piemoncka Casale, część Luksemburga, niektóre posiadłości hiszpańskie w Niderlandach Południowych, a nawet Księstwo Dwóch Mostów w Rzeszy, które należało do króla szwedzkiego Karola XI, wiernego sojusznika Ludwika XIV.
Polityka reunionów dała dwa efekty. Pierwszym – dość krótkotrwałym, było przekonanie cesarza Leopolda I Habsburga i Hiszpanii do podpisania z królem francuskim dwudziestoletniego rozejmu w Ratyzbonie, potwierdzającego posiadanie terytoriów zdobytych po Nijmegen, włącznie z Luksemburgiem i Strasburgiem. Drugą brzemienną w skutki konsekwencją była świadomość europejskich rywali, że prędzej czy później będą musieli stawić czoła francuskiej agresji.
Bibliografia:
Baszkiewicz Jan, Historia Francji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2004.
Gaxotte Pierre, Ludwik XIV, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1984.
Shennan Joseph Hugh, Burbonowie. Dzieje dynastii, Bellona, Warszawa 2009.
Wójcik Zbigniew, Historia powszechna XVI-XVII wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1991.
