Recenzje książek - wytyczne i porady
Zdarzyło wam się przed wizytą w kinie czy księgarni, że chcieliście sprawdzić czy nie wyrzucicie pieniędzy w błoto? Teraz macie szansę pomóc innym w wyborze tych dzieł kultury, które Waszym zdaniem warte są tego, by zainwestować w nie swój czas i środki. Poniżej kilka rad i wskazówek, co zrobić, by Wasze recenzje spełniały tę – jakże ważną! – funkcję.
Współpracujący z nami recenzenci otrzymują na własność egzemplarze recenzenckie książek czy gier, mają też szansę na bezpłatne zobaczenie spektaklu lub wystawy.
Wymogi formalne
Długość: Każdy recenzent powinien pamiętać, że jego celem jest wyczerpujące przedstawienie zalet, wad i własnej oceny recenzowanej książki, wystawy czy filmu. Z drugiej strony nie należy jednak zapominać o Czytelniku. Oczekuje on, że w zwięzłej formie otrzyma zestaw informacji pozwalających mu zainteresować się danym dziełem kultury lub zrezygnować z sięgnięcia po nie, jeśli nie jest tego warte. Wyważenie odpowiedniej długości tekstu nie zawsze jest więc łatwe, na ogół jednak warto starać się zmieścić na trzech stronach A4 znormalizowanego tekstu. To akurat tyle, by rzetelnie przedstawić temat, jednocześnie cały czas utrzymując uwagę i zainteresowanie Czytelnika. Przyjęty przez nas limit to od 3000 do 10 000 znaków.
Terminy: Po otrzymaniu od nas egzemplarza recenzenckiego gotowy tekst spodziewamy się otrzymać po trzech tygodniach, chyba że Redakcja wspólnie z Recenzentem ustaliła inny termin.
Redakcja: Nie odsyłamy sprawdzonej przez naszą Redakcję recenzji do autoryzacji, chyba że w przypadku bardzo dużej ingerencji w tekst – zmiany kompozycji, znacznego jego skrócenia itp. Możemy natomiast poprosić o naniesienie poprawek w zakresie języka lub treści w sytuacji, gdy będzie to bardziej leżało w kompetencjach Autora niż Redakcji czy działu korekty. W przypadku, gdy Autor odmówi poprawienia tekstu, Redakcja zastrzega sobie prawo do niepublikowania recenzji oraz do zażądania zwrotu egzemplarza recenzenckiego.
Rzetelność: Oczekujemy, że nasi recenzenci wykażą się rzetelnością, a ich teksty świadczyć będą o dokładnym zapoznaniu się z przedmiotem recenzji. Nie mogą być więc one oparte o pobieżne przekartkowanie książki albo informacje o wystawie ze strony internetowej muzeum. Liczymy też, że ocena wybranej przez Autora książki czy wystawy leżeć będzie w jego kompetencjach – będzie on w stanie dostrzec jej braki i niedociągnięcia lub podkreślić nowatorstwo i wyjątkowość. Od wprawnego i wiarygodnego recenzenta wymagamy swobodnego poruszania się w temacie, a także dostrzegania szerszego kontekstu historycznego czy kulturowego recenzowanej pozycji.
Treść recenzji
Dobra recenzja nie streszcza książki lub filmu – treść zostaje w niej przywołana wyłącznie w określonym celu, a przytaczane są te jej fragmenty, które najpełniej oddadzą charakter całości, a jednocześnie będą w stanie zwrócić uwagę Czytelnika: zainteresować go, zapaść mu w pamięć lub odwieść go od nieprzemyślanego zakupu. Dużym wzbogaceniem i ilustracją recenzji mogą być też umiejętnie dobrane cytaty. Cenne są więc recenzje potrafiące wskazać wszystkie aspekty istotne dla omawianego dzieła oraz kompleksowo je oceniające. W przypadku książki: od treści, poprzez język, aż po sposób wydania.
Dobrze jest też zestawić cel twórcy ze sposobem jego realizacji. Jeśli monografia zgodnie z założeniem miała być naukowa, a brak jej odpowiedniego warsztatu i bardziej przypomina pracę popularyzatorską – warto to zaznaczyć. Z drugiej strony, jeśli film miał być dość luźno osadzony w historii i nie rościł sobie pretensji do wiernego jej przedstawienia – nie powinno być to podstawą zarzutu.
Ważny jest też szerszy kontekst dzieła. Warto zadać tu sobie kilka pytań: kim jest jego autor? Czy na kształt całości miało wpływ miejsce lub czas powstania dzieła? Jak głęboko jest ono osadzone w kulturze, jakie zajmuje w niej miejsce? Jak wypada w porównaniu z dziełami takiego samego typu, gatunku? Jakie były jego dalsze losy po powstaniu (recepcja, oceny krytyków, wznowienia)?
Kształt recenzji jest jednak ściśle związany z jej przedmiotem, a te są tak różnorodne, że nie sposób wskazać wszystkich istotnych kryteriów oceny. Najważniejsze są więc kompetencje merytoryczne Autora recenzji oraz jego profesjonalizm. Jeżeli przedmiot recenzji, jego forma lub tematyka nie stanowią dla niego całkowitej nowości, bez problemu sam wskaże elementy, wątki i konteksty, które warte są tego, by o nich wspomnieć.
Kompozycja
- Lead – krótkie wprowadzenie w tekst, nie dłuższe niż trzy zdania. Wskazana jest tu forma bardziej publicystyczna (nawet przy recenzji poważnej monografii naukowej). Celem leadu jest bowiem to, by Czytelnik zwrócił na nasz tekst uwagę.
- Część informacyjna – przybliżająca przedmiot recenzji, jego problematykę i podstawowe informacje na jego temat. W przypadku powieści może być to zarys fabuły i kilka zdań o świecie przedstawionym, w przypadku monografii – główne tezy autora, wykorzystane przez niego źródła czy obecność aparatu krytycznego.
- Część oceniająca – niezwykle istotna, gdyż odróżniająca recenzję od takich gatunków jak streszczenie czy relacja. Musi przedstawiać wady i zalety omawianego dzieła, a także subiektywną ocenę recenzenta. Jest to ta część tekstu, która powinna być najbardziej rozbudowana, podzielona wewnętrznie może być jednak dowolnie. Najczęściej spotykane schematy to albo podział na dwa duże paragrafy prezentujące oddzielnie pozytywne i negatywne aspekty dzieła, albo wymienianie poszczególnych jego elementów (np. treści, języka, wydania) i ocenianie ich w tej kolejności.
- Obie części (informacyjna i oceniająca) mogą być albo ściśle wydzielone, albo swobodnie się przeplatać – wszystko zależy oczywiście od stylu i pomysłu Autora.
- Podsumowanie – jak każdy tekst, tak i recenzja musi zawierać odpowiadające jej formie zakończenie. Warto tu zawrzeć ostateczną ocenę, wskazanie kręgu odbiorców, dla których recenzowane dzieło może być interesujące, a także np. zaproszenie do kina czy zachęcenie do kupienia książki. Na koniec nie zapomnij też wystawić oceny w skali 1-10!
Obiektywnie czy subiektywnie?
I tak, i tak. Ocena przedmiotu recenzji i jego wartości musi być w miarę możliwości obiektywna, wystawiona z pełną odpowiedzialnością, a więc na podstawie ogólnie przyjętych kryteriów, rzetelnie uzasadniona i przemyślana.
Nieodłącznym elementem recenzji jest jednak również subiektywny komentarz Autora – bardzo indywidualny, co nie znaczy, że nie poparty merytoryczną argumentacją. Pamiętajmy, że spoczywa na nas spora odpowiedzialność: zaufanie Czytelnika do nas i do naszej oceny może mieć duży wpływ na jego odbiór dzieła.
Najczęściej popełniane błędy
- Mylenie recenzji ze streszczeniem, zbyt obszerne przytaczanie treści, a zapominanie o jej ocenie.
- Pójście na kompozycyjną łatwiznę (np. opisywanie książki rozdział po rozdziale, co jest dość nużące dla Czytelnika i tak naprawdę niewiele o niej mówi).
- Niezrozumienie konwencji dzieła (np. stosowanie kryteriów odpowiednich dla monografii naukowej do książki, która z założenia ma być popularyzatorka – i odwrotnie!)
- Brak rzetelnego przygotowania się do recenzji (niesprawdzenie poprzednich wydań książki albo adaptacji filmowych, niezapoznanie się z kontekstem powstania dzieła lub z podstawowymi informacjami o jego autorze)
- Rzutujące na ocenę sugerowanie się sympatią (lub antypatią) do tematyki, wydawnictwa, osoby autora, reżysera itp.
- Brak kompetencji merytorycznych, warsztatowych lub językowych Autora – bez tego zastosowanie się do wszystkich poprzednich zasad i tak nie przyniesie efektu.
Przedmiot recenzji – pytania, jakie warto sobie zadać
Monografia naukowa: Czy i w jakim zakresie praca stanowi nowe ujęcie problemu? Czy trafny był dobór i sposób wykorzystania źródeł? Jakie są główne tezy autora? Jak można ocenić jego warsztat badawczy? Czy prowadzony przez niego wykład jest jasny i spójny? Czy wystarczająco bogaty jest aparat naukowy i czy pomaga on przy odbiorze pracy?
Monografia popularnonaukowa: Czy język i treść odpowiadają popularnonaukowym założeniom? Jak dużych kompetencji praca wymaga od odbiorcy? Czy „lżejsza” forma wykładu nie ma wpływu na jego merytoryczną jakość?
Edycja źródła: Do kogo skierowana jest ta edycja, czy ma charakter naukowy? Na ile starannie została przygotowana? Co było jej podstawą (oryginał, późniejsza kopia)? Czy, jeśli edycja jest jednocześnie przekładem, tekst został przetłumaczony z języka oryginału? Czy zawiera odpowiedni wstęp naukowy, który wyjaśnia kontekst historyczny oraz zastosowaną metodę edytorską? Czy wydana jest na tyle profesjonalne, że zwalnia nas w pełni z odwiedzania archiwum? I w końcu: czy edycja tego źródła była niezbędna, na ile jest istotna, do badania jakich tematów może się przydać?
Reedycja: Czy konieczne było ponowne wydawanie książki? Czy różni się czymś od poprzednich wydań? Czy jest to jedynie przedruk, czy też (jeśli autor nadal żyje) ustalenia zostały zaktualizowane o najnowsze badania? A może książkę wystarczająco aktualną czynią nowe przypisy i wstęp naukowy?
Powieść, film: Czy pomysł na fabułę jest oryginalny, a może już zupełnie „zgrany”? Jak jest ona prowadzona? Czy rozwija się w sposób spójny i logiczny? Jacy są bohaterowie – wyraziści, wiarygodni, a może po prostu sztampowi? Jak pokazywana jest historia? Czy jest tylko tłem wydarzeń, czy też główną osią fabularną? Na ile wiernie jest przedstawiona, a na ile dostosowana do konwencji dzieła? Czy twórcy zaprezentowali jakąś konkretną jej wizję? W powieści trzeba też zwrócić uwagę na język, w filmie zaś na scenografię czy efekty specjalne.
Wystawa: Czy jest tylko katalogiem eksponatów, czy posiada czytelną i zrozumiałą narrację? Czy eksponaty są autentyczne? Jak są opisane? Czy są właściwie dobrane i jaką pełnią funkcję? Czy przekaz wystawy jest komunikatywny, a całość spójna? Czy ekspozycja jest interesująca, kształcąca i czy pozostaje w pamięci?
Gra komputerowa lub planszowa: Jaka jest jej „grywalność”? Na ile skomplikowane są zasady i mechanizmy? Czy są dobrze opisane i wyjaśnione? W jaki sposób pokazuje historię – czy jest drogą do poznania przeszłości, czy jedynie jej fabuła umieszczona jest w historycznych realiach? Jak jest wykonana pod względem wizualnym, graficznym? Jak, jeśli gra jest zagraniczna, przygotowane jest spolszczenie?
Powyższych wytycznych nie traktujcie jako sztywnych i nieprzekraczalnych ram dla Waszych tekstów. Pragniemy raczej, by były wskazówką – każda Wasza recenzja będzie przecież inna. Zapraszamy do współpracy!
Kontakt w sprawie recenzji: [email protected]
Data edycji tekstu: 31 sierpnia 2019 r.