Raport „Edukacja dla pamięci”: Dorośli czerpią wiedzę na temat historii Polski z filmów, telewizji i radia, a młodzież najczęściej z Internetu

Raport „Edukacja dla pamięci”

Przypomnijmy, że raport „Edukacja dla pamięci” został przygotowany na zlecenie Instytutu Pamięci Narodowej przez zespół naukowców pod kierownictwem dr. hab. Krzysztofa Malickiego, prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego. Razem przeprowadzili badania nad świadomością historyczną Polaków.

Koncepcję badania stworzyli Krzysztof Malicki (Uniwersytet Rzeszowski), Sławomir Wilk (Uniwersytet Rzeszowski) oraz Iwona Żuk (Pracownia Analiz Społecznych IPSYLON). Oni też odpowiadali za koordynację przedsięwzięcia. Z kolei ASM Centrum Badań i Analiz Rynkowych Sp. z o.o. wykonało badanie ilościowe, a konsorcjum firm: Instytut Badawczy IPC Sp. z o.o., Grupa WW, Sp. z o.o., Quality Watch Sp. z o.o. odpowiadało za badanie jakościowe.

Jak podkreślają przedstawiciele IPN, są to największe tego typu badania w Polsce. Ich celem było poznanie stopnia wiedzy o przeszłości, prezentowanej przez mieszkańców Polski oraz sprawdzenie, czy wiedza historyczna wywołuje refleksję i pomaga zrozumieć teraźniejszość. W badaniach uczestniczyło ponad sześć tysięcy osób.

Jak wyjaśnia dr hab. Krzysztof Malicki, w trzech losowych i reprezentatywnych badaniach poddano analizie postawy społeczeństwa polskiego wobec przeszłości. Skoncentrowano się na grupach społecznych o kluczowym znaczeniu dla projektowania polityki edukacyjnej: uczniowie szkół średnich, nauczyciele historii oraz dorośli od 20. roku życia. Badania ilościowe uzupełniono pogłębionymi badaniami jakościowymi prowadzonymi metodą zogniskowanych wywiadów grupowych.

Najciekawsze wyniki zaprezentowano podczas konferencji, która odbyła się 20 marca. Uczestniczyli w niej: prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki, dr hab. Krzysztof Malicki, prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz dr Rafał Leśkiewicz, dyrektor Biura Rzecznika Prasowego IPN.

Relację z konferencji prasowej można obejrzeć na kanale IPNtv

- Instytut Pamięci Narodowej to także Instytut Przyszłości Narodowej - mówił podczas poniedziałkowej konferencji prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki. - Jesteśmy odpowiedzialni też za to, żeby pamięć historyczna o wieku XX przeszła przez kolejne pokolenia - dodał.

 Jakie wnioski płyną z raportu „Edukacja dla pamięci”?

Naukowcy wyjaśniają, że zrealizowane badanie pozwoliło na uogólnianie wniosków na całą populację dorosłych i nauczycieli historii (z błędem maksymalnym wynoszącym 3 proc.) oraz uczniów szkół średnich (z błędem wynoszącym 2 proc.). Badanie główne zostało poprzedzone badaniami pilotażowymi.

Badanie ilościowe – realizowane było od września do grudnia 2022 i objęło:

• 3781 uczniów szkół średnich – liceów, techników i szkół branżowych I stopnia (CAWI),

• 1115 nauczycieli historii pracujących w szkołach średnich (CAPI),

• 1068 Polaków od 20. roku życia (CAPI).

- Chcieliśmy rozpoznać dokładnie mapę pamięci młodego pokolenia, poznać ich potrzeby w zakresie nauczania historii, ich postawy wobec historii, ale nie tylko młodego pokolenia. Chcieliśmy też skonfrontować wyniki z odpowiedziami starszej kategorii Polaków - mówił prof. Krzysztof Malicki.

Przepytano także nauczycieli historii, aby skonfrontować odpowiedzi uczniów i pedagogów. Należy zaznaczyć, że badaniem nie zostali objęci uczniowie innych narodowości, którzy przybyli do Polski i rozpoczęli naukę po wybuchu wojny w Ukrainie.

Badanie jakościowe (FGI) – realizowane było od sierpnia do września 2022 i obejmowało:

• 16 wywiadów grupowych z uczniami szkół średnich – łącznie 134 osoby,

• 8 wywiadów grupowych z Polakami od 20. roku życia – łącznie 69 osób,

• 8 wywiadów grupowych z nauczycielami historii pracującymi w szkołach średnich – łącznie 67 osób.

 – Generalnie młodzież i jej recepcja na badania, na edukację historyczną dzieli się właściwie na trzy sektory. Na tych, którzy spoglądają na historię w sposób refleksyjny i poznawczy. To ci, którzy są głównymi odbiorcami także oferty Instytutu Pamięci Narodowej i rozważają historię jako jeden z elementów, który pozwala im żyć w teraźniejszości, ale też projektować przyszłość. (…) Jest ich ponad 20 procent. Są jednak też tacy, którzy kontestują wiedzę historyczną. Mówią, że historia nie jest elementem potrzebnym do życia we współczesności i w przyszłości. Szczęśliwie jest to zaledwie 8 procent naszej badanej młodzieży. Ale największy potencjał dla działań Instytutu Pamięci Narodowej stanowi grupa o postawie ambiwalentnej do historii. To nie są ci, którzy nie chcą widzieć w historii nauczycielki życia, ale ci, którzy do tej pory historią się nie zainteresowali w sposób znaczący. Jest ich aż 54 procent - zauważył dr Karol Nawrocki.

Jak zauważają badacze, liczebność próby badawczej pozwala na odtworzenie sposobu postrzegania przeszłości w wymiarze regionalnym. W przypadku uczniów możliwe są również analizy uwzględniające etap edukacji.

Wyniki przeprowadzonego badania mają umożliwić projektowanie najskuteczniejszych działań w zakresie dydaktyki historii, tj. skierowanie treści edukacyjnych do jak najprecyzyjniej sprofilowanych odbiorców. W tym celu podjęto próbę odtworzenia wielowymiarowej perspektywy postrzegania przeszłości przez badanych, a także próbę zidentyfikowania zagadnień pozwalających zrozumieć współczesną pamięć Polaków o ich historii.

Analizie poddano zagadnienia związane z kulturą historyczną. Wśród respondentów przeprowadzono m.in. test wiedzy z historii Polski oraz weryfikowano, czy wiedza o tym, co się wydarzyło, wywołuje refleksję i sprzyja wyjaśnianiu wydarzeń współczesnych. Novum badania polegało także na skonfrontowaniu sposobów nauczania historii preferowanych przez nauczycieli z opiniami uczniów, co wyznacza przestrzeń do działań interwencyjnych i naprawczych.

Rezultatem prezentowanego projektu jest materiał użyteczny nie tylko dla teoretycznych studiów nad pamięcią zbiorową Polaków, lecz także dla praktycznych działań w zakresie edukacji historycznej oraz jej promowania przez wszystkie instytucje, przed którymi stoi zadanie kształtowania zbiorowej pamięci kolejnych pokoleń Polaków.

Cały raport poznamy podczas Kongresu Pamięci Narodowej

Podczas poniedziałkowej konferencji prof. Krzysztof Malicki zaprezentował m.in. postawy Polaków wobec historii, źródła wiedzy historycznej dla dwóch grup badawczych (dorośli Polacy czerpią wiedzę na temat historii Polski z filmów, telewizji i radia, zaś 59 proc. uczniów z Internetu i gier komputerowych) oraz formy zajęć najbardziej interesujące uczniów (30 proc. badanych wzięłaby udział w zwiedzaniu miejsc pamięci o ofiarach ludobójstwa nawet kosztem własnego czasu wolnego).

Respondenci byli też badani m.in. o to, czy są patriotami. Jak wskazują wyniki, aż 15 proc. uczniów udzieliło negatywnej odpowiedzi na to pytanie, a 21 proc. nie umiało się określić. Z kolei wśród dorosłych tylko 5 proc. osób odpowiedziało przecząco na pytanie, a 12 proc. wybrało odpowiedź „trudno powiedzieć”.

Informacje przytoczone przez prof. Krzysztofa Malickiego to tylko niewielka część wniosków, jakie płyną z raportu „Edukacja dla pamięci”. W całości zostanie on zaprezentowany podczas Kongresu Pamięci Narodowej organizowanego przez IPN w dniach 13–15 kwietnia 2023 r. na stadionie PGE Narodowy w Warszawie.

Zobaczcie zapowiedź Kongresu!

Zainteresowały Cię te informacje? Szczegółowy raport „Edukacja dla pamięci” zostanie omówiony podczas Kongresu Pamięci Narodowej, który odbędzie się w dniach 13-15 kwietnia 2023 roku na Stadionie Narodowym w Warszawie.

Materiał powstał dzięki współpracy reklamowej z Instytutem Pamięci Narodowej. Histmag jest patronem medialnym Kongresu Pamięci Narodowej organizowanego przez IPN.