Przemysław Paradowski – „W obliczu »nagłych potrzeb Rzeczpospolitej«” – recenzja i ocena

Zobacz też: Staropolski parlamentaryzm - jak funkcjonował ustrój I RP?

Po pierwsze autor wypełnił istniejącą od wielu dziesięcioleci lukę w badaniach nad parlamentaryzmem czasu Wazów. Dotąd bowiem sejmy nadzwyczajne za panowania Władysława IV nie posiadały swojego opracowania, a wzmianki na ich temat w literaturze przedmiotu, np. w pierwszym tomie „Historii Sejmu Polskiego”, miały charakter marginalny. Praca Paradowskiego dołączyła do ciągu, teraz już spójnego, publikacji ze wskazanego zakresu badań. Dysponujemy w tym momencie monografiami sejmów nadzwyczajnych do panowania Zygmunta III (np. J. Byliński, Dwa sejmy 1613 roku, Wrocław 1984; J. Pietrzak, Po Cecorze i podczas wojny Chocimskiej. Sejmy lat 1620, 1621, Wrocław 1984), natomiast dla czasów Jana Kazimierza znakomitą pracą S. Ochmann-Staniszewskiej i Z. Staniszewskiego (Sejm Rzeczpospolitej za panowania Jana Kazimierza. Prawo – doktryna – praktyka, t. 1-2, Wrocław 2000).

Na tle tych publikacji książka Przemysława Paradowskiego wyróżnia się zakresem podjętej problematyki. W odróżnieniu od wymienionych wyżej, jest to książka przede wszystkim o procedurze sejmowania, natomiast zagadnienia polityczne zostały przesunięte na dalszy plan. W pierwszym rozdziale Autor zarysował w bardzo przystępny sposób idee i funkcjonowanie sejmów nadzwyczajnych od czasu uchwalenia Artykułów Henrykowskich aż do epoki Wazów. Rozdział drugi przedstawia proces zwoływania sejmu nadzwyczajnego. Konfrontuje on założenia teoretyczne z praktyką dnia codziennego, podobnie zresztą jak rozdziały czwarty piąty i szósty, mówiące o procedurze sejmowania. W rozdziale trzecim została przeanalizowana paleta propozycji przedkładanych przez króla do rozpatrzenia na sejmach ekstraordynaryjnych. Interesujący jest rozdział ostatni, w którym Autor podjął próbę przeanalizowania stosunku stanów sejmujących do idei sejmu nadzwyczajnego i do zasadności jego zwoływania.

Do zalet publikacji należy rozległa baza źródłowa, złożona w przeważającej części z materiałów archiwalnych znajdujących się w archiwach niemieckich (Geheimes Staatarchiv w Berlinie) oraz z materiałów z wielu archiwów i bibliotek polskich. Daje ona wskazówki do poszukiwań i odniesień dla wszystkich zainteresowanych problematyką parlamentaryzmu tego okresu.

Kolejną, niewątpliwą zaletą pracy jest jej przystępność. Autor w prosty sposób wyjaśnił zawiłe kwestie związane z procedurą zwoływania sejmu i samego sejmowania. Publikacja Przemysława Paradowskiego stanowi również próbę odpowiedzi na postulat postawiony niegdyś przez Władysława Czaplińskiego, by badania nad parlamentaryzmem prowadzić w dłuższej perspektywie czasowej. Moim zdaniem próba ta zakończyła się powodzeniem, wystarczy bowiem wziąć pod uwagę fakt, że sejmy nadzwyczajne za panowania Władysława IV stanowią 1/5 wszystkich sejmów odbytych za czasów tego monarchy (na 15 sejmów 5 było sejmami nadzwyczajnymi: 1634, 1635, 1637, 1642, 1647). Nie bez znaczenia jest cena książki wąchającą się w granicach 20 zł. Wartościowym źródłem informacji są także trzy aneksy zamieszczone na końcu pracy (Kalendarium sejmów ekstraordynaryjnych za panowania Władysława IV; Senatorowie obecni na sejmach ekstraordynaryjnych za panowania Władysława IV; Posłowie na sejmy ekstraordynaryjne za panowania Władysława IV).

Pewnymi mankamentami są moim zdaniem dwie kwestie natury technicznej tj., pewna niekonsekwencja w tytułowaniu tabel oraz brak ciągłej numeracji przypisów. W każdym rozdziale przypisy numeruje się od początku.

***

W mojej opinii praca Przemysława Paradowskiego zasługuje w pełni na zainteresowanie i uznanie zarówno ze strony zawodowych historyków, zajmujących się parlamentaryzmem doby nowożytnej, jak również tych, którzy nie zgłębiają poruszanej problematyki na co dzień.

Zredagował: Kamil Janicki