Przegrany plebiscyt przed wygraną wojna

W ramach postanowień konferencji pokojowej w Wersalu podjęto decyzję, aby na terenie Warmii, Mazur i Powiśla odbył się plebiscyt decydujący o przynależności tych ziem do Polski bądź Niemiec. Polska władza intensywnie starała się udowodnić ich polski charakter, między innymi poprzez fakt posługiwania się przez ludność miejscową różnymi wariantami języka polskiego. Było to zresztą podstawą do zastosowania zasady samostanowienia narodów, którą silnie wspierała Liga Narodów. Ważnym argumentem była także przynależność tych ziem do Rzeczpospolitej przed I rozbiorem, co stanowiło główny powód do przeprowadzenia głosowania.

Niemiecki plakat propagandowy z czasów plebiscytu. Napis: Oto co czeka nas w Polsce! My, gospodarze, głosujemy za Niemcami! (domena publiczna).

Przed plebiscytem nie obyło się bez zamieszek, zaś jedna i druga strona przeprowadzała silną agitację. To jednak Niemcy dysponowali dużo większym budżetem, co pozwoliło im prowadzić działania na szerszą skalę. Władze centralne Polski natomiast musiały dzielić swoją uwagę między przygotowaniami do plebiscytu, a obserwacją napiętej sytuacji na froncie wschodnim, gdzie od połowy maja wojska ustępowały terenu na rzecz bolszewików. Była to także woda na młyn dla antypolskiej propagandy określającej młode państwo jako sezonowe. Niemcy zorganizowali też na terenach plebiscytowych silne bojówki, które przemocą uniemożliwiały prace Polakom.

Plebiscyt odbył się 11 lipca 1920 roku, a jego przebieg nadzorowały bezstronne komisje alianckie. Jednak procedury wprowadzone podczas głosowania promowały Niemcy. Dopuszczono bowiem do niego osoby urodzone na terytorium plebiscytowym, co spowodowało, że wiele osób mieszkających na stałe na terenie Niemiec mogło wziąć udział w głosowaniu, co skrzętnie wykorzystano i wspomagano, także poprzez organizację transportów. Również karty do głosowania zdawały się działać na korzyść Niemców.

Przekazanie wyników głosowania międzynarodowej komisji w Olsztynie, 16 sierpnia 1920 r. (domena publiczna).

W obliczu tych czynników wynik plebiscytu był łatwy do przewidzenia. W obu okręgach wyborczych (olsztyńskim i kwidzyńskim) za Polską głosowało 3,4% uprawnionych. Ostatecznie w wyniku głosowania wsie Lubstynek, Napromek oraz Groszki na Mazurach, a także wsie Małe Pólko, Nowe Lignowy, Kramrowo, Bursztych i Janowo na Powiślu zostały włączone do Polski. Ze względów gospodarczych przyłączono do Rzeczpospolitej również port rzeczny w Korzeniewie (jednak bez samej wsi Korzeniewo, inaczej Kurzybrak) oraz przyczółek mostowy w Opaleniu. Na całkowite włączenie terenu Warmii i Mazur Polska musiała poczekać do 1945 roku.

Histmag potrzebuje Twojej pomocy! Wesprzyj naszą działalność już dziś!

Bibliografia:

• Holzer Jerzy, Europa Wojen 1914-1945, Świat Książki, Warszawa 2008.
• Nojman Radosław, W 94. rocznicę plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu… [w:] „Warmia i Mazury. Prawo i Sprawiedliwość”, 13 lipca 2014 r., [dostęp: 7 lipca 2015 r.] <[http://www.pisolsztyn.org.pl/index.php/45-aktualnoci/miejsca-pamici-na-warmii-i-mazurach/1804-w-94-rocznice-plebiscytu-na-warmii-mazurach-i-powislu]>.
• Plebiscyt na Warmii i Mazurach [w:] „Encyklopedia Warmii i Mazur” [dostęp: 7 lipca 2015 r.] <[http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Plebiscyt_na_Warmii_i_Mazurach]>.
• Plebiscyt na Warmii i Mazurach a wojna polsko-bolszewicka [w:] „Ilustrowany Kuryer Wojenny” [dostęp: 7 lipca 2015 r.] <[http://1920.muzhp.pl/komentarze/14/plebiscyt-na-warmii-i-mazurach-a-wojna-polsko-bolszewicka.html]>.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz