Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” pod patronatem „Histmag.org”

Wydawać by się mogło, że po upływie ponad sześćdziesięciu lat od czasu zakończenia II wojny światowej rozmiar niemieckich represji i bilans nieodwracalnych strat osobowych wśród obywateli polskich jest już dokładnie opisany i ustalony. Tak jednak nie jest.

W trakcie ostatniej wojny Polska poniosła relatywnie największe straty i szkody demograficzne spośród wszystkich państw walczących i okupowanych. Do dzisiaj rozmiar tych strat oraz zakres represji nie jest dokładnie znany. Zarówno III Rzesza jak i Związek Radziecki prowadziły wobec Polaków i zamieszkujących II Rzeczpospolitą obywateli innych narodowości, politykę eksterminacji do ludobójstwa włącznie, politykę wynaradawiania, wyniszczenia biologicznego i kulturowego, masowych wysiedleń, wreszcie politykę deportacji na roboty przymusowe i przymusowego wcielania do swych armii. Do dziś nie znamy prawdziwej liczby obywateli polskich – ofiar działań wojennych i obu okupacji.

Bilans strat obywateli polskich i ofiar represji pod okupacją niemiecką to kwestia rzetelnej oceny posiadanych już informacji, kwestia scalenia, ujednolicenia i uzupełnienia różnych danych, wykonania pracy, której z różnych względów nie wykonano ani przez kilkadziesiąt lat Polski komunistycznej, ani po przełomie roku 1989. To sprawa nadania liczbom i szacunkom charakteru indywidualnego, wypełnienia ich konkretną osobową treścią, wyjścia poza matematyczne tylko obliczenia. Podajemy niekiedy liczby, z rzadka tylko nazwiska.

Nie ma chyba w Polsce miejscowości, której mieszkańcy nie byliby w trakcie wojny poddani represjom. Świadczą o tym tysiące pomników i tablic pamiątkowych. Nie ma rodziny, która nie straciłaby kogoś bliskiego, nie była poddana wysiedleniu, zmuszona do pracy przymusowej.

Mamy ostatnią możliwość pozyskania informacji o represjach niemieckich, zwłaszcza od ostatnich żyjących osób, które są jeszcze w stanie dać temu świadectwo uzupełniając luki w archiwalnej dokumentacji.

Jest jednak wiele rodzin, które nic nie wiedzą o losie swoich najbliższych, po których wszelki ślad zaginął. Stworzenie jednolitej – ogólnodostępnej bazy danych o prześladowaniach nazistowskich to również stworzenie możliwości odnalezienia po wielu latach informacji o zaginionych w czasie wojny, odtworzenia ich ostatnich chwil.

Wynikiem programu będzie zebranie w jednym miejscu rozproszonych, często w ogóle dotąd niedostępnych danych o osobach, które stały się ofiarami agresji nazizmu. Będą one pochodzić z dokumentów archiwalnych przechowywanych w instytucjach zajmujących się problematyką II wojny światowej, a także bezpośrednio od ofiar i ich rodzin. Temu celowi służy szczegółowo opracowany kwestionariusz, który można wypełnić online www.straty.pl lub przesłać na adres obecnego realizatora programu, Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie”, ul. Krucza 36, 00-921 Warszawa.

Realizator Programu wybierany jest co trzy lata w drodze publicznego konkursu. W latach 2006-2008 była nim Fundacja Ośrodka Karta. W tym okresie do bazy programu wprowadzono dane dotyczące ok. 1.500.000 osób, które pochodziły z liczby ponad 1.960.000 rekordów przekazanych przez liczne instytucje, m.in. Fundację „Polsko-Niemieckie Pojednanie”, Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych, Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych i Polski Czerwony Krzyż.

Dane dotyczące losów poszczególnych osób często znajdują się w kilku miejscach, mogą dotyczyć również innych okresów. Zadaniem realizatora programu – jest ich uporządkowanie, scalenie i wprowadzenie do bazy.

Program dokumentuje represje wg następujących kategorii:

• żołnierze polegli, zmarli lub wzięci do niewoli
• więźniowie obozów, gett
• aresztowani i uwięzieni
• robotnicy przymusowi
• deportowani
• wysiedleni
• nieletnie ofiary wojny i okupacji
• zamordowani (egzekucje, pacyfikacje)
• zabici w wyniku działań wojennych
• osoby zmuszone do ukrywania się
• inne

Na stronie http://www.straty.pl – podając imię, nazwisko i ew. datę urodzenia – można odnaleźć informacje o konkretnych osobach i ich losach w czasie II wojny światowej.

Instytut Pamięci Narodowej w porozumieniu z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał dla realizacji Programu dwa gremia doradcze: Komisję Ekspertów (prof. dr hab. Tomasz Szarota, dr Andrzej Chmielarz, dr Waldemar Grabowski, dr Paweł Kosiński, dr Andrzej Kunert, mgr inż. Grzegorz Szczepański), która określa merytoryczny kształt Programu oraz Radę Programową, która ustala reguły współdziałania wszystkich partnerów przedsięwzięcia. W chwili obecnej skupia ona przedstawicieli 30 instytucji zajmujących się problematyką II wojny światowej.