Polskie kalwarie
Polskie kalwarie – zobacz też: Mikołaj Zebrzydowski – rokoszanin, który stworzył najbardziej znaną polską kalwarię
Historia kalwarii sięga początków XV wieku, kiedy to po raz pierwszy powstały zespoły świątynne upamiętniające Mękę Pańską. Pierwotnie miały to być wzgórza na których starano się odwzorować Drogę Krzyżową. Stąd też właśnie wzięła się nazwa kalwaria wywodząca się od łacińskiego tłumaczenia hebrajskiej nazwy „golgota”, oznaczającej czaszkę. Zespoły kaplic miały swoją strukturą nawiązywać do Jerozolimy, do której chrześcijanie mogli ówcześnie pielgrzymować. Stały się one dla wiernych rodzajem zastępczego miejsca kultu. Warto zauważyć, że idea kalwarii była rozwinięciem wcześniejszych średniowiecznych pomysłów, jak np. Grobu Pańskiego albo gór kalwarii z trzema krzyżami, które pojawiły się w Europie już po pierwszych krucjatach. Bardzo szybko koncepcja kalwarii stała się niezwykle popularna. W ślad za pierwszą, założoną w 1405 roku przez Alwarusa w Kordobie, zaczęły powstawiać kolejne: w Hiszpanii oraz w Niemczech.
Kalwaria Zebrzydowska
Z biegiem lat kalwarie zaczęły powstawać również w Polsce. Ich początki sięgają okresu kontrreformacji, gdy katolicyzm szczególnie potrzebował silnych centrów religijnych. Dwieście lat po powstaniu pierwszej kalwarii, w roku 1600, Mikołaj Zebrzydowski ufundował kościół Ukrzyżowania na górze Żar. Świątynia powstała na wzór tych z Jerozolimy, a za wzorzec posłużyły obserwacje przekazane przez jednego ze szlachciców, który wcześniej odbył wyprawę do Ziemi Świętej. W przeciągu kilku lat Zebrzydowski postanowił powiększyć kompleks o klasztor i kościół, korzystając z planów włoskiego architekta Jana Marii Bernardoniego oraz złotnika flamandzkiego Pawła Baudartha. Następnie, również wedle planów flamandzkiego mistrza, zespół został rozbudowany o kaplice Drogi Krzyżowej. Były one przeznaczone do odprawiania specjalnych nabożeństw pasyjnych, a w ich skład wchodziły: Ratusz Piłata, Grób Pana Jezusa, Ogrójec, Pojmanie, Dom Annasza, Dom Kajfasza, Pałac Heroda, Grób Matki Bożej, Włożenie Krzyża, Wieczernik, Wniebowstąpienie, Drugi Upadek Pana Jezusa i pustelnia Pięciu Braci Polaków z kaplicą św. Marii Magdaleny. W kolejnych latach obiekt powiększał się coraz bardziej pod czujnym okiem kolejnych mecenasów Kalwarii: Jana Zebrzydowskiego oraz Magdaleny Czartoryskiej.
Punktem centralnym Kalwarii Zebrzydowskiej jest Bazylika Matki Boskiej Anielskiej, wybudowana w końcu XVII wieku. Kalwaria Zebrzydowska jest bowiem jednocześnie obiektem kultu pasyjnego oraz maryjnego. Świątynie wybudowano w stylu późnobarokowym, podobnie jak pozostałe obiekty na terenie kalwarii. W centrum świątyni znajduje się obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Zgodnie z legendą Stanisław Paszkowski z Brzezia podczas modlitwy przed obrazem zobaczył spływające z oczu Maryi krwawe łzy. Uznawszy to za cud, poinformował o tym biskupa Jakuba Zadzika, który poprosił właściciela o podarowanie obrazu jednemu z kościołów w Małopolsce. Paszkowski będąc w podróży, zboczył jednak do opactwa Bernardynów w Zebrzydowie i uznawszy, że taka była wola Boga, pozostawił tam obraz.
Zebrzydowski kompleks kaplic składa się łącznie z 35 różnych obiektów (24 Dróżek Pana Jezusa oraz 11 Dróżek Matki Bożej), w których znajdują się 42 stacje. Co roku organizowane są na terenie Kalwarii misteria pasyjne. Obiekt od 1 grudnia 1999 r. jest wpisany na listę zabytków UNESCO.
Kalwaria Pakoska
Kalwaria Pakoska to chronologicznie drugi taki obiekt, jaki powstał na terenach Rzeczpospolitej. Jej początek, zgodnie z zapisami, sięga roku 1628, kiedy to proboszcz Pakości ksiądz Wojciech Kęsicki wyznaczył pierwsze stacje Drogi Krzyżowej, na miejscu których miały powstać późniejsze kaplice. Z różnych powodów trzy lata później pieczę nad budującą się Kalwarią przejął zakon franciszkanów. W miarę upływu czasu Kalwaria była coraz bardziej rozbudowywana. Najpierw, do roku 1631, powstały wszystkie stacje do Grobu Pańskiego, zaś w kolejnych latach przemieniono kaplice drewniane w murowane. W roku 1654 cześć kompleksu została sprofanowana przez wojska szwedzkie. Po potopie szwedzkim ojcowie franciszkanie odremontowali zniszczony obiekt i dzięki ich staraniom do roku 1691 dwie z kaplic został konsekrowane na kościoły (Kaplica Ukrzyżowania oraz Kaplica Kajfasza). Kalwaria Pakoska odegrała również znaczącą rolę podczas konfederacji barskiej, kiedy 19 marca 1769 r. po bitwie konfederatów z oddziałami rosyjskimi, franciszkanie zaopiekowali się ciałami poległych, chowając ich koło kaplicy Wniebowstąpienia.
Kalwaria Pakoska składa się łącznie z 26 stacji, przez które prowadzą dwie drogi: Pojmania oraz Męki. Wśród stacji znajdują się m.in. takie jak: Ananiasz, Kajfasz, Brama Jerozolimska oraz Zdjęcia z Krzyża. Co godne jest uwagi, budowniczowie Kalwarii Pakoskiej starali się zachować odległości między kolejnymi stacjami w taki sposób, aby były one zgodne z tymi z Jerozolimy. W Pakości znajduje się również największy na terenie Polski fragment relikwii Krzyża.
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Kalwaria Wejherowska
Czasy powstania Kalwarii Wejherowskiej sięgają XVII wieku. W 1648 r. wojewoda malborski Jakub Wejher ufundował kompleks sakralny i oddał pieczę nad nim ojcom franciszkanom. Kalwaria rozciąga się na trzech wzgórzach, których nazwy odnoszą się bezpośrednio do historycznych miejsc na Bliskim Wschodzie: Góra Oliwna, Syjon oraz Golgota. Z powodu swojego charakteru oraz popularności, Kalwaria Wejherowska jest nazywana duchowym sercem Kaszub albo kaszubską Jerozolimą.
Obiekt składa się łącznie z 26 kaplic, pomiędzy którymi wije się prawie pięć kilometrów ścieżek. Na trasie znajdują się między innymi kaplice: Pocałunek Judasza, Dom Matki Bożej, Brama Łez – Drugi Upadek Chrystusa i Grób Chrystusa. Podczas budowy każdej z kapliczek dodano pod fundament odpowiednią ilość ziemi pochodzącej z Jerozolimy.
Różny jest styl, w jakim zostały wybudowane kapliczki, w cześci z nich widać wyraźne wpływy baroku, część natomiast swoją architekturą przypomina budowle krzyżackie. Kalwaria przez wieki było rozbudowywana, fundatorzy dodawali kolejne kaplice. Wśród darczyńców, poza Jakubem Wejherem, należy wymienić takie osoby, jak: Joanna Katarzyna Radziwiłłówna (Kaplica Wniebowstąpienia), Aleksander Kęski (Kaplica Ogrójca), Otton Keyserling (neogotycka Kaplica nad Cedronem). Kompleks został zdewastowany przez Niemców podczas drugiej wojny światowej. Ze zmienną intensywnością jest remontowany od lat 50.
Kalwaria Wejherowska jest po Zebrzydowskiej i Pakoskiej najstarszym miejscem tego typu w Polsce. Nieprzypadkowe jest również umiejscowienie Kalwarii, bowiem Pomorze było terenem, na którym obfite żniwo zebrała reformacja. Ważną rolę na religijno-pielgrzymkowej mapie uzyskała w roku 1661, gdy papież Aleksander VII wydał bullę, w której ogłosił, że każdy, kto odwiedzi Kalwarię Wejherowską, otrzyma 10 lat odpustu zupełnego. W roku 1717 Kongregacja Odpustów i Relikwii zdecydowała, że odpust za nawiedzenie kompleksu będzie wieczny.
Kalwaria Pacławska
W roku 1665 kasztelan lwowski Andrzej Maksymilian Fredro postanowił zbudować na swoich terenach kościół i klasztor. Decyzja ta była najprawdopodobniej pokłosiem odbytej pięć lat wcześniej podróży do Ziemi Świętej. Pomimo rozlicznych propozycji zarówno dominikanie, jak i jezuici nie chcieli zająć postawionego przez Fredrę kościoła. Sytuacja zmieniła się w 1668 r., kiedy to do Kalwarii Pacławskiej przybył zakon franciszkanów.
Zespół został zlokalizowany na dwóch górach: Golgocie i Górze Oliwnej, pomiędzy którymi znajduje się wąwóz, mający symbolizować Dolinę Jozafata, zaś płynąca nim rzeczka Wiara – biblijną rzekę Cedron. W pierwszym okresie wybudowano 28 kaplic. Niestety, do dzisiejszych czasów nie zachowała się żadna z nich. Zgodnie z podaniami w tym pierwszym okresie zamieszkiwali je liczni pustelnicy.
W przeciwieństwie do kalwarii budowanych wcześniej, ta ufundowana przez Andrzeja Maksymiliana Fredrę miała nie tylko walory religijne, ale również militarne. Obiekt należał do klucza twierdz nad rzeką Wiarą, stanowiącego tak zwaną bramę przemyską. Dlatego też Kalwaria Pacławska została otoczona wałami obronnymi, przerobionymi później na pięcioboczną fortecę obronną.
Po Fredrze opiekę nad Kalwarią przejął cześnik przemyski Stefan Józef Dwernicki. Za jego czasów obiekt został rozbudowany o kolejne dwadzieścia kaplic, z których cześć była już murowana.
Kolejne lata przynosiły nowe rozbudowy, dlatego też do naszych czasów zachowało się aż 41 kaplic kalwaryjskich – 35 murowanych i 6 drewnianych – oraz jeden krzyż drewniany i trzy kamienne słupy. Kalwaria Pacławska jest nie tylko jedną z największych w Polsce pod względem ilość stacji, ale również zawiera większą niż zazwyczaj liczbę dróżek. Wierni mogą ją przejść na pięć sposobów: Drogą Kalwaryjską, Dróżkami Pana Jezusa, Drogą Krzyżową, Dróżkami Matki Bożej Bolesnej oraz Dróżkami Pogrzebu i Wniebowzięcia Matki Bożej.
W Kalwarii Pacławskiej znajduje się również kilka kaplic, które nie są odwiedzane podczas Drogi Kalwaryjskiej. Należą do nich: kaplica św. Anny, grobowiec Tyszkowskich, pustelnia św. Marii Magdaleny, kaplica św. Gabriela i kaplica Wniebowstąpienia Pana Jezusa.
Kalwaria Wambierzycka
Powstanie Kalwarii Wambierzyckiej łączy się z kultem maryjnym., której początki sięgają wieku XIII, gdy doszło do cudownego uzdrowienia przed figurą Matki Boskiej. Najpierw na wzgórzu powstał tu drewniany kościół, po czym rozpoczęto dalszą jego rozbudowę. Ośrodek kultu maryjnego został przemieniony na kalwarię w drugiej połowie wieku XVII, za sprawą Daniela von Ostenberga. W 1681 roku powstała pierwsza stacja Drogi Krzyżowej, zaś na wzgórzu naprzeciwko kościoła stanęły trzy krzyże. W roku 1714 zburzono rozpadający się kościół, a na jego miejscu postawiono barokową bazylikę pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Kościół góruje nad niewielkim rynkiem, z którego prowadzi 57 schodów o symbolicznym znaczeniu: 9 (liczba chórów anielskich), 33 (wiek Chrystusa w chwili ukrzyżowania) i 15 (wiek Marii w chwili poczęcia Chrystusa).
Kalwarię rozbudowywano od początku jej powstania aż do wieku XX. Łącznie powstało 150 kaplic, wśród których znajduje się 14 bram, 7 z nich odwzorowuje te w Jerozolimie, miedzy innymi: Brama Doliny, Brama Owcza i Brama Benjamin. Pozostałych 7, w tym brama Świątyni, Kapłańska, Stara, Golgota, Brama Sądu, nie jest związanych z Jerozolimą. Przejście całej trasy kalwaryjskiej zajmuje blisko pięć godzin.
Redakcja: Michał Przeperski
Korekta: Bożena Pierga
