„Polskie dokumenty dyplomatyczne 1937” – red. Jan S. Ciechanowski – recenzja i ocena

Solidnie wydany zbiór ponad trzystu dokumentów ukazujących działania polskiej dyplomacji w roku 1937 zredagowany został przez Jana S. Ciechanowskiego, autora m.in. interesujących studiów o polityce Rzeczpospolitej wobec Hiszpanii w czasie wojny domowej. Słusznie można się spodziewać, że dokumentów odnoszących się do tej tematyki nie zabraknie. Chociaż nie wnoszą nic nowego do dotychczasowych ustaleń, to w interesujący sposób obrazują np. anarchię panującą w pierwszym roku wojny w strefie republikańskiej, gdzie „nie ma odpowiedzialnego rządu”, „rozkazy i zarządzenia nie są wykonywane” a „faktyczną władzę sprawują Komitety, bądź syndykalistyczne (CNT), bądź anarchistyczne (FAI), socjalistyczne (UGT), bądź wreszcie komunistyczne”, „odbywają się stale aresztowania, egzekucje bez sądów, a nawet istnieją więzienia własne poszczególnych organizacyj”. Co najmniej interesującą ciekawostką jest raport z rozmowy z Salazarem, w czasie której portugalski dyktator porównuje stworzone przez siebie Nowe Państwo z władzą sanacyjną.

Scharakteryzował mi w krótkości sytuację polityczną w swoim państwie i, dopatrując się pewnych analogii między Polską a Portugalią, z uśmiechem skonstatował, że przez doświadczenie i studia dochodzi się do bardzo podobnych konkluzji i sposobów rządzenia, mimo odległości i innych warunków lokalnych. Dyktaturę Portugalii charakteryzuje bowiem jej walka przeciwko komunizmowi, wyeliminowanie partii politycznych jako czynników życia Państwowego i chęć uniknięcia rozwiązań przyjętych w państwach o rządach totalnych, które podporządkowują Państwu wszystko, do etyki włącznie.

Oczywiście dokumenty dotyczące spraw iberyjskich stanowią tylko niewielką część tomu liczącego ponad osiemset stron. Rok 1937 był, jak na drugą połowę lat 30., stosunkowo spokojny dla Polski i Europy, dostajemy jednak możliwość zapoznania się z raportami dotyczącymi sytuacji w Palestynie czy na Dalekim Wschodzie. Jeśli chodzi o Rzeczpospolitą, zapewne najistotniejszym wydarzeniem roku była polsko-niemiecka deklaracja dotycząca mniejszości narodowych. Tutaj również otrzymujemy wybór, dość obszerny, najważniejszej korespondencji związanej z zagadnieniem.

Od strony technicznej trudno się do czegokolwiek przyczepić. Waga przytaczanych dokumentów, wysoki standard edycji i świetnie przygotowane przypisy sprawiają, że mamy do czynienia z publikacją bez wątpienia obowiązkową dla historyków dyplomacji. Również osoby zajmujące się dziejami powszechnymi mogą skorzystać z wydawnictwa, czego przykładem przytaczane powyżej cytaty. Wadą, wręcz olbrzymią, jest nie tyle cena (wiadomo, że wybór dokumentów to nie jest coś, co trzeba mieć w domu na półce, żeby rozkoszować się lekturą w chwilach smutku), ale dostępność w bibliotekach. Z tym jest rzeczywiście ciężko i można mieć tylko nadzieję, że w końcu seria zostanie udostępniona w którejś z bibliotek cyfrowych.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska