Piotr Kołodziejczyk – „Tam, gdzie mieszka wiatr. Archeologiczne zagadki Bliskiego Wschodu” – recenzja i ocena
Piotr Kołodziejczyk – „Tam, gdzie mieszka wiatr. Archeologiczne zagadki Bliskiego Wschodu” – recenzja i ocena
Niewiele jest miejsc na świecie, które rozbudzają wyobraźnię równie mocno jak Bliski Wschód. To tam powstawały najstarsze cywilizacje, tam mieszały się rozliczne, często wymarłe już kultury, tamtędy wreszcie przebiegały najważniejsze w dziejach szlaki handlowe. Obszar ten jest pod wieloma względami wyjątkowy, posiada również niezwykle bogatą i długą historię. Dzieje Bliskiego Wschodu z jednej strony poznawać możemy dzięki źródłom pisanym (tam przecież narodziło się pismo), jednakże coraz więcej informacji na temat zróżnicowania kulturowego i przeszłości tego regionu dostarczają nam badania archeologiczne. To właśnie wykopaliska w tej części świata są tematem najnowszej książki Piotra Kołodziejczyka, wydanej przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego w serii ARCHEO. Praca ta nosi zagadkowy tytuł Tam, gdzie mieszka wiatr.
Piotr Kołodziejczyk jest krakowskim archeologiem i antropologiem kulturowym, posiada stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie archeologii i pracuje jako adiunkt w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Brał udział w licznych wykopaliskach na terenie Egiptu (m.in. przez kilkanaście lat uczestniczył we flagowym projekcie IA UJ w Tell el-Farcha). Od 2014 roku kieruje badaniami na terenie południowej Jordanii. Jest również współtwórcą serii podcastów i kanału na YouTube pt. Poza Kontekstem, gdzie prezentowane są relacje z wykopalisk i świeże informacje o tematyce archeologicznej.
Książkę otwiera wprowadzenie, w którym zarysowane zostały ogólne założenia, ramy chronologiczne i geograficzne, krótka historia badań regionu oraz znaczenie Bliskiego Wschodu w dziejach ludzkiej kultury. Każdy z następujących później rozdziałów poświęcony został innemu zagadnieniu. Pierwsza część pracy opowiada o dziejach najstarszych – epoce paleolitu na Bliskim Wschodzie (Kraina krzemieni). Zaprezentowano w niej wydarzenia i przemiany, jakie dokonały się od pojawienia się pierwszych hominidów aż do przejścia na osiadły tryb życia. Drugi rozdział (Nowy wspaniały świat) opowiada o tzw. rewolucji neolitycznej (czyli przeskoku człowieka od zbieracko-łowieckiego trybu życia na gospodarkę rolno-hodowlaną) i jej wpływie na dzieje kultury. Kolejna część pracy (Miejski zgiełk) poświęcona została tematyce pierwszych ośrodków miejskich i zmianom, jakie ten nowy typ osadnictwa wniósł w historię człowieka. Fragment książki zatytułowany Władcy płynnego ognia prezentuje jeden z najważniejszych wynalazków człowieka – obróbkę metalu (w tym konkretnym rozdziale miedzi i brązu). Część zatytułowana Kupcy i ich szlaki przybliża czytelnikowi najważniejsze szlaki handlowe, wiodące przez Bliski Wschód i wpływ wymiany handlowej na dyfuzję idei i technologii. W kolejnym rozdziale (Żelazne twierdze) autor poświęca swoją uwagę kolejnej „nowince technologicznej”, czyli metalurgii żelaza i jego znaczeniu w historii Bliskiego Wschodu.
Wyjątkowo interesująca część pracy, nazwana Państwo w drodze, opowiada historię królestwa Nabatejczyków – jednego z najbardziej tajemniczych ludów regionu. Kolejny fragment książki (Tajemnicza moc pożywienia) poświęcony został kwestiom kulinarnym. Podczas jego lektury zajrzymy do starożytnych kuchni i jadalni, a także uświadomimy sobie, jak wiele z używanych dziś wiktuałów ma bliskowschodnie korzenie. Przedostatnia część pracy (Rzymski świat) poświęcona została panowaniu rzymskiemu i jego pozostałościom na interesujących nas terenach. Książkę zamyka rozdział (Kto rozwiąże zagadki?) poświęcony wyzwaniom, z jakimi mierzą się dziś archeolodzy, badający obszar Bliskiego Wschodu. Dowiemy się z niego także jak wiele jest jeszcze do odkrycia i jak wiele zagadek czeka wciąż na rozwiązanie. Treść pracy została zatem podzielona w sposób bardzo przemyślany i przejrzysty. Można ją czytać zarówno „od deski do deski”, jak również wyrywkowo – skupiając się na interesujących nas zagadnieniach i rozdziałach.
Tam, gdzie mieszka wiatr to praca popularnonaukowa. Posiada jednak aparat naukowy (tj. przypisy), co pozwala na łatwe zweryfikowanie informacji w niej zawartych. To bez wątpienia istotny atut. Autor postarał się także o zestawienie literatury dla czytelników zainteresowanych poszerzeniem swojej wiedzy na temat przeszłości Bliskiego Wschodu. Tworzą ją co prawda w większości pozycje anglojęzyczne – aż trzydzieści osiem przy zaledwie siedmiu polskojęzycznych. Warto w tym miejscu dodać, iż książkę B. Kempa – Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation można było umieścić w zestawieniu książek polskojęzycznych, gdyż od wielu lat dysponujemy jej tłumaczeniem (Starożytny Egipt: Anatomia cywilizacji).
Do niewątpliwych atutów omawianej książki należy jej antropologiczne zacięcie. Poza omówieniem kwestii stricte archeologicznych (czyli stanowisk i znalezisk), autor w dużej mierze stara się przekazać czytelnikowi, jakie zmiany w życiu ludzi zachodziły w przeszłości i jak wpłynęły one na naszą teraźniejszość. Tym właśnie zajmuje się archeologia – odkrywane zabytki nie są celem, a właśnie środkiem do poznania przeszłości. Cieszy fakt, iż autor o tym nie zapomniał!
Docenić należy także oprawę graficzną omawianej pracy. Składa się na nią bogaty zbiór kolorowych fotografii i rysunków (123 sztuki) oraz jedna mapa. Zdecydowana większość grafik pochodzi z prywatnego archiwum autora książki, co dodatkowo zwiększa ich wartość. Uwagi można mieć do umieszczenia mapy politycznej Bliskiego Wschodu w zupełnie przypadkowym miejscu (s. 120). W książce, w której omówionych zostało kilkadziesiąt stanowisk archeologicznych przydałyby się także mapy przybliżające ich położenie. Autor zdecydował się także na zamieszczenie krótkiego słowniczka przydatnych pojęć (s. 317-326) oraz indeksu (s. 333-343), co również wpływa na pozytywną ocenę pracy.
Tam, gdzie mieszka wiatr to praca warta polecenia. Autor w sposób pełny pasji prowadzi nas przez historię Bliskiego Wschodu, prezentując jego znaczenie w dziejach kultury ludzkiej. Książka ta bez wątpienia powinna znaleźć się w biblioteczce każdego czytelnika, zainteresowanego zarówno historią i archeologią, ale także antropologią kulturową.
