Piotr Kołakowski – „W obliczu wojny. Polski wywiad wojskowy na hitlerowskie Niemcy 1933–1939” – recenzja i ocena
Piotr Kołakowski – „W obliczu wojny. Polski wywiad wojskowy na hitlerowskie Niemcy 1933–1939” – recenzja i ocena
Bellona oddaje w ręce czytelników znakomite, pogłębione studium działalności wywiadu polskiego w hitlerowskich Niemczech. Autor pracy, Piotr Kołakowski, jest uznanym historykiem, który zajmuje się tematyką działalności polskiego wywiadu wojskowego, obcych służb specjalnych i stosunków międzynarodowych w latach 1918–1945. W recenzowanej książce badacz koncentruje się na działaniach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, których celem było rozpoznanie zamiarów i sił niemieckich…
Olbrzymie wrażenie robi podstawa źródłowa – Kołakowski korzystał nie tylko z zasobu licznych polskich instytucji, ale również m.in. archiwów zagranicznych – z Pragi, Londynu, Nowego Jorku, Moskwy i Berlina. Dało to znakomity efekt. Fachowy odbiorca doceni znakomicie skonstruowany aparat naukowy.
Kołakowski podkreśla, że dzięki dużemu poświęceniu polskich oficerów słynnej „dwójki” udało się uzyskać wiele cennych informacji na temat Niemiec i polityki niemieckiej w przededniu wojny. Oczywiście polskie państwo nie było w stanie skutecznie wykorzystać tych informacji w celu zabezpieczenia granic przed agresją ze strony dwóch najeźdźców – było to zresztą niewykonalne w tamtym czasie. Pamiętać należy, że to właśnie Oddział II przekazał Brytyjczykom i Francuzom bezcenne szyfry Enigmy, co w znacznej mierze przyczyniło się do ostatecznego zwycięstwa nad III Rzeszą.
Nie oznacza to jednak, że ustrzeżono się od poważnych pomyłek – najważniejszą było zlekceważenie zagrożenia ze strony Sowietów. Uważano bowiem, że Moskwa jest zbyt osłabiona stalinowskimi czystkami i pozbawiona odpowiedniego potencjału, by móc uczestniczyć w pełnoskalowej wojnie. I tak naprawdę aż do 17 września wyrażano przekonanie, że sojusz z nazistowskimi Niemcami jest nierealny. Niestety II wojna światowa przyniosła wiele innych wydarzeń, które przekraczały ludzkie pojęcie.
Praca została podzielona na sześć rozdziałów i ma układ problemowo-chronologiczny. W pierwszym rozdziale omówione zostały organizacja i zadania polskiego wywiadu na III Rzeszę. Autor podkreśla, że II Oddział był scentralizowanym, rozbudowanym i nowoczesnym aparatem informacyjnym. Dodaje, że był jednym z najlepszych wywiadów wojskowych na świecie. Piotr Kołakowski nie jest jednak bezkrytyczny, opisuje również cienie instytucji, choćby sprawę mjr. Sosnowskiego, a przede wszystkim wspomnianą wyżej bagatelizację zagrożenia ze wschodu. Autor zauważa również, że możliwości działań wywiadu polskiego pogorszyły się znacząco w momencie przejęcia władzy w Niemczech przez nazistów. Rozdział przedstawia bowiem nie tylko spektakularne akcje, ale też codzienną żmudną pracę wywiadowców (analizę spływających raportów), werbowanie agentów, kwestię szkolenia własnych oficerów, czy współpracę z innymi służbami itp.
W drugim, najdłuższym rozdziale zaprezentowano sposoby działania wywiadu polskiego w Niemczech. Zarówno wywiadu głębokiego (strategicznego), płytkiego czy radiowywiadu. Autor skrupulatnie, wręcz kronikarsko, analizuje działania poszczególnych rezydentur, agentów, ale także i efekty ich pracy. W kolejnym rozdziale możemy zapoznać się z rolą attachatu wojskowego w Berlinie i postacią ppłk. Dyplomowanego Antoniego Szymańskiego, który znakomicie kierował powierzoną mu placówką.
Kolejna część zawiera charakterystykę niemieckich sił zbrojnych w świetle analizy wywiadu wojskowego. Autor w tym miejscu wiernie odtwarza obraz sił zbrojnych Niemiec oraz wiedzę „dwójki” na ich temat. Następnie autor omawia pracę polskiego wywiadu wojskowego w przededniu wybuchu wojny. Omówił on informacje wywiadu polskiego zdobyte na temat Anschlussu Austrii oraz Czechosłowacji czy Kłajpedy. Autorowi udało się ukazać, jak znakomite wiadomości wywiad był w stanie dostarczyć polskiemu dowództwu. Trafnie zlokalizowano miejsca koncentracji niemieckich oddziałów, choć popełniono błędy w szacowaniu liczebności oddziałów i rodzaju związków taktycznych.
Rozdział trzeci jest w mojej opinii najbardziej intrygujący, bowiem porusza problematykę współpracy Oddziału II z wywiadami nie tylko francuskim, brytyjskim i czechosłowackim, ale również z Belgią, Danią, Jugosławią a nawet Stanami Zjednoczonymi. Ukazuje to nie tylko dużą aktywność i kontakty zagraniczne polskich służb, ale również ambicje polskiego państwa na arenie międzynarodowej.
Recenzowana publikacja stanowi całościowy i wyczerpujący obraz struktury oraz działań II Oddziału względem Niemiec. Autor opisał znakomicie blaski i cienie polskiego wywiadu (choćby niedociągnięcia organizacyjne). Bogactwo wykorzystanych źródeł sprawia, że ów obraz jest znakomicie udokumentowany oraz zniuansowany. Dla każdego czytelnika zainteresowanego tematyką wywiadu i II wojny światowej ta praca jest absolutnym must have.
