„Oto wszystko czynię nowym. Ikona w XX wieku” (informacja)
Irina Jazykowa rozpoczyna swoją książkę o ikonach w XX wieku od spostrzeżenia, że sama ikonografia jest dziedziną przeżywającą obecnie swój renesans. „Dzisiaj trudno sobie wyobrazić, że jeszcze sto, sto pięćdziesiąt lat temu Rosja nie znała dawnej ikony, swego największego skarbu. Nie bacząc na ogromne zainteresowanie oświeconego społeczeństwa kulturą własnego narodu, kanoniczna ikonografia była całkowicie zapomniana. Złoty wiek kultury rosyjskiej – wiek Puszkina i Dostojewskiego – nie miał pojęcia o złotym wieku ikonografii rosyjskiej – o wieku Andrzeja Rublowa i Dionizego. Dzieła dawnych mistrzów przez długi czas pozostawały pod warstwami napisów i prób restauracyjnych, które zakryły autentyczne oblicze ikony. Również smak artystyczny epoki był bardzo daleki od tego, żeby ocenić piękno dawnych obrazów. Nie, ikona nie zniknęła ze cerkwi i z domów, będąc nieodłączną częścią prawosławnej pobożności, ale jej autentycznej treści nikt już nie rozumiał, nie znał kanonów ikonograficznych, nie rozumiał dawnych tradycji. W tym czasie cerkwie ozdabiało ckliwe malarstwo religijne, ikonostasy wykonywano w manierze malarstwa, ikony dawnej tradycji spotykano rzadko i uważano za nieudolne, prymitywne, niewyszukane” – pisze Autorka.
Równie ważne wydaje się nakreślenie przez Irinę Jazykową kontekstu społecznego, politycznego i religijnego, w jakim prawosławie w Rosji zaczęło na nowo odkrywać wartości, jakie niosą ze sobą święte ikony: „W perspektywie zaczynającego się XX wieku, który stał się epoką wielkich nieszczęść i katastrof, wojen światowych i rewolucji społecznych, reżymów bogoburczych i nienawidzących człowieka, odkrycie ikony ma szczególne znaczenie zarówno dla Rosji, jak i dla całego świata. Bez przesady można powiedzieć, że ono było objawieniem, danym światu pod koniec drugiego tysiąclecia historii chrześcijaństwa, które na podstawie wszystkich oznak mogło zakończyć się całkowitym krachem tradycyjnych wartości, światopoglądu chrześcijańskiego. Jednak właśnie w epoce, która ogłosiła «śmierć Boga» (F. Nietzsche) i «koniec sztuki» (K. Malewicz), w kraju, w którym dojrzewał najstraszniejszy krwawy bunt, dane zostało objawienie ikony. Obraz nieba przeciwstawiał się brzydocie świata: światłość przemienienia – ciemności wojny bratobójczej, harmonia niebios – mechanicyzmowi cywilizacji maszyn, piękno Niebieskiej Jerozolimy – chaosowi społeczeństwa tracącego ludzkie oblicze, Królestwo Boga – królestwu bestii. (…) Królestwo Bestii wtedy także kusiło narody odwieczną pokusą: Jeśli upadniesz i oddasz mi pokłon, wszystko będzie twoje. Cała sztuka ruska zrodziła się w walce z tą pokusą”.
O ogromie pracy historyków sztuki i restauratorów starych ikon Irina Językowa pisze: „Artyści potrzebowali czasu, przede wszystkim w tym celu, żeby zdobyć wiedzę o starożytnej ikonie: zanim zaczną tworzyć coś współczesnego, co mogłoby być kontynuacją wielkiej tradycji ikonografii prawosławnej, należało w tę tradycję głęboko wejść, znaleźć możliwość połączenia zerwanych związków, zrozumieć skąd zaczął się niewłaściwy ruch, co zostało stracone w minionych epokach. W tym zadaniu ogromną pomoc okazali im restauratorzy i historycy sztuki. Na początku XX wieku, dzięki zaiste heroicznym wysiłkom restauratorów, odkryte zostały największe skarby ikonografii, bez których obecnie nie jest do pomyślenia nie tylko historia ikonografii staroruskiej, ale także całej sztuki światowej. (…) Wyliczenie odkryć naukowych mogłoby zająć niejedną stronę druku. Najważniejsze: wyciągając starożytne obrazy z mroku zapomnienia, spod późniejszych barbarzyńskich przemalunków, znajdując dawne ikony w zakrystiach i na czerdakach, restauratorzy i badacze odkrywali cały świat, dotychczas mało znany i bez wątpienia przepiękny, zmuszający wszystkich do mówienia o wielkich skarbach kultury prawosławnej. W tym także o głębokiej teologii, w nurcie której rozwijała się ikona. W ślad za tym w nieunikniony sposób następowało nowe ujęcie całej tradycji wschodniego chrześcijaństwa”.
