„Osiem wieków historii i kultury miasta Zatora i regionu” - red. Tomasz Gąsowski – recenzja i ocena
Książka stanowi pokłosie konferencji zorganizowanej 24 czerwca 2006 roku w Zatorze przez członków Inicjatywy Małopolskiej im. Króla Władysława Łokietka. Zator nie doczekał się jeszcze monografii historycznej. Znając polskie realia, stan taki będzie trwał do czasu, kiedy władze miasta zdecydują się sfinansować takie przedsięwzięcie.
Osiem wieków historii i kultury miasta Zatora i regionu to nie jest fascynująca lektura, którą czyta się z wypiekami na twarzy. To bardziej narzędzie, które otrzymali autorzy przyszłej monografii Zatora, niż książka dla mieszkańców miasta, pragnących „odkryć minione dzieje”.
Artykuł po artykule
Na publikację składa się osiem tekstów. Dwa pierwsze można nazwać szkicami. W pierwszym Krzysztof Ożóg przedstawia postać Pawła z Zatora (zm. 1463), wybitnego kaznodziei i profesora Uniwersytetu Krakowskiego. Autor zastrzegł się, że jego bohater zasługuje na wszechstronną monografię. Drugi tekst, autorstwa Krzysztofa Baczkowskiego, też nie traktuje o dziejach miasta. Przedstawia stosunki księstwa oświęcimskiego, a później zatorskiego z Koroną Czeską od początku XIV do końca XVI wieku. Dwie drobne kwestie wzbudzają zastrzeżenia. Pierwszą jest forma imienia księcia cieszyńskiego o przydomku Noszak. Krzysztof Baczkowski stosuje wersję Przemysł (s. 31, 33-34), podczas gdy władca ten w rzeczywistości nazywał się Przemysław. Już Kazimierz Jasiński, autor fundamentalnego Rodowodu Piastów śląskich, pisał : „Nawet w oryginalnych dokumentach występuje on nie jako Przemysł, lecz Przemysław i tylko w nielicznych wypadkach można doszukiwać się pierwotnej formy tego imienia”. Drugim drobiazgiem jest data urodzenia księcia Jana III oświęcimskiego. Tutaj także następuje rozbieżność między Jasińskim a Baczkowskim. Pierwszy podaje lata 1366-1376, drugi konkretnie 1366 rok (s. 32).
Dopiero trzeci tekst wprowadza nas w zagadnienia ściśle związane z przeszłością miasta. Dzieje parafii i szkoły parafialnej w Zatorze do końca XVI w. Przemysława Stanki wzbudzają podziw dla autora, który wykorzystał bardzo szeroką bazę źródłową. Artykuł ten będzie stanowił ważną cegiełkę przy budowie monografii miasta.
Tomasz Gąsowski w Trzech wiekach miasta (XVII-XIX w.) zastrzegał, że sygnalizuje tylko najważniejsze zagadnienia. Trudno w jednym referacie pomieścić informacje, które spokojnie wystarczyłyby na opasłe tomisko. Autor opierał się głównie na źródłach drukowanych; zgłosił też postulat publikacji ciekawego źródła do dziejów Zatora, a mianowicie pamiętników W. Wichmana (s. 95).
Artykuł Pawła Hudzika, Zator w czasach II Rzeczypospolitej, jest dobrze rozwiązany redakcyjnie. Praktycznie każdy podrozdział stanowi punkt wyjścia do rozwinięcia tematu w osobnej publikacji. Paweł Hudzik oparł się prawie wyłącznie na materiałach archiwalnych przechowywanych w Archiwum Państwowym w Oświęcimiu. Wskazał też inne źródła, które warto byłoby wykorzystać przy badaniach nad Zatorem okresu międzywojennego.
Trzy ostatnie teksty związane są z szeroko pojętą historią kultury. Dariusz Kucia w artykule Pomniki przeszłości dawnego księstwa zatorskiego – przyczynek do kulturowo-artystycznej monografii skupił się na przedstawieniu historii zatorskiego zamku oraz kościoła p.w. śś. Jerzego i Wojciecha. Poświęcił też nieco uwagi kaplicy Myszkowskich przy kościele dominikanów w Krakowie. Tekst został zaopatrzony w 12 rycin. Edyta Gracz-Chmura przedstawiła sylwetkę Adama Górczyńskiego (1805-1876), pisarza związanego z ziemią zatorską. Z kolei Barbara Kapcia starała się wyeksponować związki Henrietty Ewy Ankwiczówny, muzy Adama Mickiewicza, z tym terenem.
I co dalej?
Po tym przeglądzie artykułów widać, że część autorów zdecydowała się na próby ujęć syntetycznych, inni skupili się na drobnych wycinkach z przeszłości Zatora i jego okolic. Gdyby wszyscy zdecydowali się stworzyć, choćby nawet bardzo ogólny, zarys syntezy dziejów miasta, książkę można byłoby polecić szerszemu gronu czytelników.
To, że Osiem wieków historii i kultury… skierowane jest do wąskiej grupy odbiorców nie jest wadą samą w sobie. Świetnie, że Inicjatywa Małopolska im. Króla Władysława Łokietka „ruszyła” temat historii Zatora. Pozostaje mieć nadzieję, że badania te nabiorą impetu i powstanie ciekawa monografia miasta.
