Orońsko: miejsce, gdzie tworzył Józef Brandt
Jednym z najbardziej znanych miejsc w Orońsku jest tutejszy zespół pałacowo-parkowy pochodzący z XIX wieku i należący kiedyś do wybitnego malarza Józefa Brandta. Dziś mieści się tam Centrum Rzeźby Polskiej. Historia tego miejsca rozpoczęła się w 1834 roku, kiedy to zadłużone ziemie orońskie będące własnością skarbu Królestwa Polskiego wykupił Franciszek Ksawery Christiani. Sam pałac zaprojektował prawdopodobnie Franciszek Maria Lanci. W 1842 roku, po śmierci Christianiego, dobra odziedziczyły jego żona i córka. W 1866 roku trafiły one w ręce żony wnuka Franciszka Ksawerego – Heleny z Woyciechowskich Pruszakowej. W 1877 roku, po przedwczesnej śmierci swojego pierwszego męża, Helena poślubiła malarza Józefa Brandta. Artysta ten był najbardziej znanym właścicielem dworku w Orońsku.
Józef Brandt urodził się 11 lutego 1841 roku w Szczebrzeszynie. Pochodził z zamożnej rodziny, a pierwszych lekcji rysunku udzielała mu matka – Krystyna z Lessów, malarka-amatorka. Studiował w Paryżu, gdzie poznał Henryka Rodakowskiego oraz Juliusza Kossaka, dzięki któremu podjął ostateczną decyzję o wyborze kariery artystycznej. Kształcił się również w pracowni Leona Cognieta. Niedługo po powrocie do Warszawy w 1860 roku Brandt wyruszył wraz z Kossakiem w podróż na Ukrainę i Podole. To właśnie tamtejsze krajobrazy i styl życia ludzi zostały odzwierciedlone w jego pierwszych pracach wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w 1861 roku. Kontynuował studia w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Tam wykształcił swój własny, odrębny styl i zdobył dużą popularność, dzięki czemu założył własną pracownię malarską. Stał się przywódcą tzw. monachijskiej szkoły malarstwa polskiego oraz nauczycielem wielu artystów.
Po ślubie z Heleną Pruszakową artysta letnie miesiące spędzał w posiadłości w Orońsku, której stał się posiadaczem, zapraszając tam swoich przyjaciół i uczniów, m.in. Wojciecha Kossaka, Leona Wyczółkowskiego, Tadeusza Ajdukiewicza, Jana Chełmińskiego czy Apoloniusza Kędzierskiego. Ich wspólną pracę określano mianem Wolnej Akademii Orońskiej.
Brandt wielokrotnie podróżował na Ukrainę, skąd przywoził nie tylko swoje szkice, ale również wiele zabytkowych przedmiotów, m.in. militaria i wyroby rzemiosła. Gromadzona przez niego latami kolekcja była naprawdę imponująca.
Gwałtowne zmiany w życiu artysty spowodował wybuch pierwszej wojny światowej. Cały majątek uległ zniszczeniu, a żołnierze niemieccy rozgrabili wszystko, łącznie z obrazami, zapasami ze spiżarni oraz ubraniami. Cała rodzina Brandta została wysiedlona i przeniosła się do Radomia, gdzie malarz zmarł 12 czerwca 1915 roku z powodu zapalenia płuc.
Po wojnie majątkiem administrował wnuk Józefa Brandta, Andrzej Daszewski, a w latach 1942- 1944 pałac zajmowali okupanci. Po drugiej wojnie światowej w dworku w Orońsku ulokowano pracowników lokalnych PGR-ów, później istniała tam również szkoła podstawowa i ośrodek zdrowia.
Przełom nastąpił w 1965 roku, kiedy to na terenie parku dworskiego wystawiono prace powstałe podczas I Spotkań Rzeźbiarskich. Cztery lata później oficjalnie otworzono Ośrodek Pracy Twórczej Rzeźbiarzy. Centrum Rzeźby Polskiej pod kuratelą Ministerstwa Kultury i Sztuki rozpoczęło swoją działalność na tym terenie w 1981 roku. Był to okres największego rozwoju obiektu – wyremontowano i odbudowano wiele budynków znajdujących się na terenie posiadłości. Rzeźby eksponowane są w nowym gmachu wybudowanym na potrzeby galerii, a także w starej powozowni, kaplicy oraz oranżerii. W pałacu znajduje się muzeum poświęcone Józefowi Brandtowi. Nie zachowało się tam niestety prawie nic z oryginalnego wyposażenia, z wyjątkiem dwóch ściennych kominków: marmurowego i żeliwnego. Aktualne pomieszczenia, które można oglądać, są rekonstrukcją dawnych wnętrz uwzględniającą pierwotne przeznaczenie pokoi pałacowych oraz charakter epoki.
W tym roku Centrum brało udział w Europejskich Dniach Dziedzictwa, mających na celu promowanie zabytków oraz regionalnego dziedzictwa kulturalnego. Z okazji tego wydarzenia 17 września w pałacu Brandta został otworzony tzw. Brązowy Pokój – niedostępna dla zwiedzających przez długi czas sala historyczna. – Brązowy pokój przez długi czas był zamknięty, gdyż jak udało nam się ustalić było to pomieszczenie przeznaczone na palarnię. Niestety, Centrum nie było w posiadaniu mebli ani rekwizytów odpowiednich by ten pokój zrekonstruować. Teraz znajduje się tutaj stolik, krzesła oraz popielnica z tamtego okresu – mówi Agata Goljat, pracownica Centrum Rzeźby Polskiej.
W pomieszczeniu zaprezentowana została wystawa starych fotografii. – Zorganizowaliśmy w nim wystawę zdjęć pokazujących Orońsko w różnych czasach. Zdjęcia pochodzą od samych mieszkańców i zostały zebrane w związku z inicjatywą Stowarzyszenia Odnowy i Rozwoju Gminy Orońsko. Pochodzą z różnych okresów i nie da się dokładnie ustalić kiedy powstały, ale wszystkie ukazują historię oraz życie codzienne mieszkańców Orońska – dodaje Agata Goljat.
Na zdjęciach zobaczyć można mieszkańców Orońska i okolic uprawiających rolę i wypasających bydło, żniwa, sianokosy, krajobraz przed pałacem oraz wokół kaplicy i w parku. W ramach Europejskich Dni Dziedzictwa zorganizowane zostało również oprowadzanie zwiedzających po Pałacu Józefa Brandta oraz otaczającym go parku.
Dzięki wystawie przybliżona i wyjaśniona została słabo znana do tej pory mieszkańcom historia tej miejscowości. Poprzez wydarzenia takie jak Europejskie Dni Dziedzictwa na nowo odkrywane są miejsca, które tak jak choćby Orońsko odzyskują własną świetność i są licznie odwiedzane przez zwiedzających, co przywraca ich znaczenie na arenie ogólnopolskiej.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
