Odnaleziono XII-wieczny fragment IV Księgi Ezdrasza

Kapłan Ezdrasz. Ilustracja z Kodeksu Amiatyńskiego (Codex Amiatinus) pochodzącego z początków VIII wieku

Urywek wiekowego pergaminu znaleziono 13 stycznia 2009 r. podczas prowadzenia prac archeologicznych przy jednej z dawnych gdańskich latryn znajdującej się w pobliżu Bazyliki Mariackiej. Informację o znalezisku trzymano w sekrecie, m.in. z uwagi na fakt, iż spodziewano się, że może być to znaczące odkrycie. Po dwóch latach intensywnych badań nad manuskryptem wiadomo, że badacze się nie mylili.

Okazało się, że po obu stronach odnalezionego kawałka pergaminu o wymiarach ok. 10 cm na 4 cm zapisano tekst (wielkość liter wynosiła zaledwie 1-2 mm) pochodzący z IV Księgi Ezdrasza. We fragmencie apokryfu Starego Testamentu, zwanego również Apokalipsą Ezdrasza, czytamy: Oto nadchodzą dni, kiedy zacznę nawiedzać mieszkańców ziemi, kiedy zacznę badać tych, którzy niesprawiedliwie szkodzili swoją niesprawiedliwością, kiedy dopełni się upokorzenie Syjonu, kiedy zostanie opieczętowany świat, który zacznie przemijać, wtedy uczynię te znaki. Otworzą się księgi przed obliczem sklepienia niebieskiego i zobaczą je wszyscy równocześnie: jednoroczne niemowlęta podniosą głos i będą mówiły, kobiety ciężarne zrodzą przedwczesne dzieci, trzy-i czteromiesięczne, które będą żyły i swawoliły, i natychmiast ukażą się pola zasiane jako niezasiane, pełne spichlerze staną się natychmiast pustymi, trąba zabrzmi głosem i wszyscy, którzy ją usłyszą, bardzo się przestraszą. W owym czasie przyjaciele będą zwalczali przyjaciół jak wrogów, ziemia zadrży ze strachu i zadrżą ci, którzy na niej mieszkają, źródła ustaną i nie popłynie z nich woda przez trzy godziny.

Sporo czasu zajęło naukowcom ustalenie wieku badanego znaleziska. Wątpliwości w tym zakresie rozwiał dopiero mgr Tomasz Płóciennik z Uniwersytetu Warszawskiego, który przeprowadził analizę paleograficzną manuskryptu. Wykluczył on, by rękopis mógł powstać w XIV-XV w., jak pierwotnie zakładali gdańscy archeolodzy, sugerujący się wiekiem latryny. Podobnie sądzili naukowcy z Torunia, którzy przeprowadzili datację niewielkiego paska pergaminu metodą radiowęglową. Najistotniejszy w przypadku ustalania wieku rękopisu okazał się fakt, że – jak zauważył Płóciennik – rodzaju pisma, w jakim go sporządzono, a więc minuskuły karolińskiej, używano jedynie do końca XII stulecia. Zapewne w tym wieku powstał badany tekst. Bardzo prawdopodobne, że po upływie mniej więcej trzystu lat rękopis IV księgi Ezdrasza podarto i wrzucono do latryny. Zgadzam się z tą opinią […] w wieku XV nie używano pergaminu do pisania ksiąg, tylko papieru. Po drugie, pojawiły się już wczesne techniki drukarskie – powiedział mgr Henryk Paner, dyrektor Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

Apokalipsa Ezdrasza powstała na przełomie I i II wieku. Spisano ją w języku hebrajskim lub aramejskim. Oryginał księgi nie przetrwał do czasów dzisiejszych. Znane są wyłącznie jej późniejsze tłumaczenia, m.in. na łacinę. Warto dodać, że – poza fragmentem manuskryptu znalezionym w Gdańsku – do tej pory znanych było jedynie sześć łacińskich rękopisów tej biblijnej księgi. Trzy z nich znajdują się we Francji, dwie w Hiszpanii, a jeden w Luksemburgu.

Źródła: trójmiasto.pl ; gdansk.naszemiasto.pl ; polskalokalna.pl.

Korekta: Agnieszka Kowalska