„Od Moraczewskiego do Składkowskiego”- red. J. Faryś, A. Wątor, H. Walczak – recenzja i ocena
Jesienią 1918 roku I wojna światowa miała się już ku końcowi. Rozpadał się obowiązujący układ sił w Europie. Trzy wielkie mocarstwa decydujące o bycie lub niebycie mniejszych państw przegrały wojnę. I właśnie w tej niezwykłej sytuacji ujarzmione narody otrzymały niepowtarzalną szansę odzyskanie wolności. Ówczesną sytuację wykorzystała również Polska.
Odradzające się w początkach listopada 1918 roku państwo polskie stanęło przed niezwykle trudnym zadaniem. Toczący się między ugrupowaniami politycznymi bój o władzę, prowadził do niebezpiecznego rozbicia walki niepodległościowej. W Warszawie działała Rada Regencyjna, w Lublinie Ignacy Daszyński utworzył rząd socjalistyczny, natomiast siły centrowe i prawicowe projektowały w Krakowie gabinet pod kierownictwem Wincentego Witosa. Komplikacji dopełniała obecność na znacznych terenach wojsk niemieckich oraz wrzenie rewolucyjne w kraju. Wobec powszechnego chaosu na Józefie Piłsudskim i polskich politykach spoczęła ogromna odpowiedzialność za powołanie gabinetu eliminującego polityczne podziały. Takie były początki. Zaczynał Moraczewski. Przez blisko 21 lat istnienia II Rzeczypospolitej rządziło krajem 30 gabinetów. Ostatni z gen. Felicjanem Sławojem Składkowskim na czele, podał się do dymisji 30 września 1939 roku.
Ostatnimi czasy grupa młodych szczecińskich historyków podjęła trud przybliżenia czytelnikom wiedzy na temat rozwoju polskiego parlamentaryzmu oraz funkcjonowania poszczególnych gabinetów rządowych w Drugiej Rzeczpospolitej. Książkę pt. „Od Moraczewskiego do Składkowskiego. Gabinety Polski Odrodzonej 1918 – 1939” napisał zespół dziewięciorga badaczy dwudziestolecia międzywojennego. Inicjatywa nawiązuje do przedsięwzięcia, które zostało zrealizowane blisko 20 lat temu. Mowa tu o świetnej publikacji pt. „Gabinety Drugiej Rzeczypospolitej” pod redakcją Janusza Pajewskiego i Janusza Farysia. Obecna publikacja, jak podkreślono we wstępie, jest swoistym hołdem złożonym profesorowi Pajewskiemu.
Podstawowym celem książki miało być ukazanie przyczyn powołania każdego gabinetu, zaprezentowanie sylwetek poszczególnych szefów rządów oraz krótkie omówienie działalności tychże. Książka jest skierowana nie tylko do studentów historii i politologii, ale również może stanowić interesującą pozycję wydawniczą dla szerszego grona czytelników.
Publikacja składa się z 30 tekstów poświęconych poszczególnym gabinetom odrodzonej Polski. Wszystkie rozdziały mają podobną konstrukcję. Rozpoczyna je tytuł zawierający informacje o aktualnie omawianym rządzie, potem zdjęcie portretowe premiera, pod nim zaś wzmianka o okresie urzędowania gabinetu. Mamy do dyspozycji również czytelny diagram ukazujący skład danego rządu, a także zdjęcie grupowe przedstawiające jego członków. Bardzo ciekawe i wygodne dla czytelnika są zamieszczone w każdym rozdziale krótkie biogramy poszczególnych szefów rządów. Jednym z najcenniejszych elementów każdej części jest podsumowanie działalności danego gabinetu. Autorzy w sposób rzeczowy i konkretny ukazują najważniejsze sukcesy, ale również wypunktowują niespełnione założenia poszczególnych rządów. Wszystkie teksty zostały dostosowane do wyznaczonego schematu. Jednolitą konstrukcję można uznać za zaletę, ponieważ dzięki niej wszystko jest przejrzyste i klarowne. Całość jest podana w sposób przystępny i co najważniejsze rzetelny. Autorzy użyli prostego języka oraz zręcznego stylu, dzięki czemu czytelnik nie czuje się znużony po dłuższej lekturze.
Prace zbiorowe rządzą się własnymi prawami. Wielokrotnie są one nierówne pod względem merytorycznym: jedni badacze radzą sobie z tematem lepiej inni nieco gorzej. W przypadku omawianej publikacji poszczególne rozdziały siłą rzeczy różnią się między sobą, aczkolwiek wszystkie odznaczają się wysokim poziomem, teksty są wartościowe i dobrze napisane. Można by oczywiście zarzucić zbyt ogólnikowe potraktowanie tematu, brak głębszej analizy. Poszczególne części zawierają bowiem tylko najistotniejsze informacje bez zagłębiania się w szczegóły. Jednak sami autorzy podkreślają, że nie mieli na celu stworzenia pełnego kompendium polskiego parlamentaryzmu. Z drugiej strony należy wyraźnie podkreślić, że opis wydarzeń rozgrywających się na polskiej scenie politycznej jest solidnie osadzony w kontekście. Czytelnik ma możliwość dowiedzieć się nie tylko o tym, z jakimi problemami borykało się ówczesne państwo polskie, ale również zapoznać się z sytuacją na arenie międzynarodowej. Sporo miejsca zajmują relacje Polski z sąsiadami, kwestia formowania granic odrodzonego kraju oraz walka o zachowanie pokoju w niespokojnej Europie. Dodatkowo opisy zostały okraszone sporą ilością cytatów, które ożywiają tekst. W pierwszym wydaniu pojawiały się sporadyczne błędy rzeczowe, takie jak np. błędna data powołania do życia Obozu Zjednoczenia Narodowego. Warto jednak podkreślić, że te nieliczne usterki zostały sumiennie usunięte w wydaniu drugim. Aparat naukowy w publikacji został ograniczony do minimum. Przypisy odnoszą się właściwie jedynie do wykorzystywanych cytatów, brakuje bibliografii i indeksów. Z rozbudowanego aparatu zrezygnowano świadomie, aby książka trafiła do szerszego grona czytelników. Szkoda tylko, że autorzy nie pamiętali, iż bibliografia jest elementem niezwykle istotnym nawet w pozycjach popularyzatorskich.
Warto jeszcze na koniec zwrócić uwagę na stronę wizualną. Książka prezentuje się niezwykle okazale. Jest opatrzona w estetyczną, twardą okładkę. Papier jest dobrej jakości i ma gustowny kremowy kolor. Całości dopełniają dobrze dobrane fotografie.
„Od Moraczewskiego do Składkowskiego. Gabinety Polski Odrodzonej 1918 – 1939” to niewątpliwie publikacja wartościowa. Dzięki rzetelnie napisanym tekstom z pewnością nie raz sięgną po nią studenci, by odświeżyć, a niekiedy nawet uzupełnić swoją wiedzę. Polecam ją również wszystkim tym, którzy po prostu interesują się dwudziestoleciem międzywojennym.
Redakcja: Michał Przeperski
